صحت سنجی خبر؛ پست اینستاگرامی مریم بوبانی

چندی پیش و در یک گشت و گذار اینترنتی به خبر ساده اما جالبی رسیدیم. پایگاه آخبرین خبر، پستی از اینستاگرام خانم مریم بوبانی، بازیگر سینما و تلویزیون کشورمان که در سریال مختارنامه نیز ایفای نقش کرده است، را که به مناسبت روز دختر به اشتراک گذاشته شده بود را بازنشر کرد. تصویر این پست مربوط به تصویری از دو دختر خردسال است که از شدت فقر، در سطل زباله به دنبال مواد قابل استفاده می‌گردند. تصویری تامل برانگیز و تلخ که با متنی درباره فقر و مشکلات زندگی و اینکه تا زمانی که این جفاها در حق دهتران این سرزمین هست، نمیتوان برای روز دختر شاد بود…

بنا بر کنجکاوی اوسینتی (بخوانید فضولی!) کمی مشتاق شدیم درباره عکس این پست بیشتر تحقیق کنیم. لذا به اصل صفحه خانم بوبانی در اینستاگرام رجوع کردیم. اصل این پست در صفحه شخصی ایشان به صورت زیر است (ویرایش: بود!) :

صحت سنجی و بررسی اوسینتی:

اولین و ساده‌ترین روش برای صحت‌سنجی این خبر بررسی تصویر منتشر شده در این پست است. این کار به سادگی و با استفاده از امکان جستجوی معکوس تصاویر در گوگل امکان پذیر می‎باشد. کافیست به آدرس image.google.com مراجعه کرده، در انتهای فیلد متنی، روی علامت دوربین عکاسی کلیک کنید و با آپلود کردن تصویر مورد نظر یا وارد کردن آدرس آن، بررسی کنید که این تصویر یا تصاویر مشابه آن در چه جاهایی دیگری از وب وجود دارند. (البته به این نکته توجه داشته باشید که گوگل متناسب اینکه متا دیتا تصویر چیست و لوکیشن شما کجاست، نتایج متفاوتی را نمایش می دهد.)

برای آشنایی بیشتر با روش‌های جستجوی پیشرفته می‌توانید به پست «آموزش جستجوی پیشرفته در گوگل» مراجعه کنید.

همان طور که انتظار می‌رفت نتایج اولیه لینک‌هایی مربوط به ایران است. بسیاری از کاربران توییتر و فیسبوک و حتی برخی پایگاه های اینترنتی خارجی این تصویر را به عنوان گزارشی از وضعیت کودکان در ایران بازتاب داده اند.

در این بین اما نکته جالب توجه، بین المللی بودن این تصویر است! به طوریکه کاربران شبکه های اجتماعی و سایت های گوناگون از کشور های مختلف از این تصویر برای بیان احساسات خود نسبت به بی عدالتی استفاده کرده اند و نه تنها اشاره ای به ایران نداشته اند بلکه هر یک از ظن خود آنرا به جایی نسبت داده اند. کاربران عربی و ترک از جمله این افراد بودند.

لذا برای یافتن اصل این تصویر، به نظر لازم می‌رسد اولین انتشار دهنده آن‌را بیابیم. از طریق فیلتر تاریخ گوگل، دریافتیم که محدوده انتشار اولیه عکس به سال 2014 باز میگردد.

با بررسی 14 تصویر حاصل، مشخص شد نخستین انتشاردهنده این عکس یک خبرگزاری یمنی است که آنرا در 22 دسامبر 2014 درباره وضعیت اسفناک کودکان در یمن منتشر کرده است. و چند اکانت توییتری نیز آنرا بازتاب داده اند.

نکته تاسف‌بار اینکه، مقایسه تصویر بازنشر شده توسط خانم بوبانی و برخی دیگر از کاربران شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد برای القای هدف مورد نظر خود از اوضاع ایران، اقدام به برش حاشیه این تصویر کرده اند تا مکان آن نامشخص گردد.

جمع بندی

اگرچه احتمال دارد که این بازیگر سریال مختارنامه، از مکان واقعی این تصویر با خبر نبوده‌ و یا آنکه آن‌را صرفا به طور تزیینی بازنشر داده‌اند. اما کاش سلبریتی‌های کشورمان دقت بیشتری در انتشار چنین تصاویری به خرج دهند و به جای درگیر کردن عواطف و احساسات مردم، آن‌ها را به اقدامات عملی تشویق کنند.

مسلما فقر و اختلاف طبقاتی یکی از مشکلات انکارنشدنی امروز جامعه ایران است. اما یادمان باشد این یک مسئله درون خانوادگیست و تنها بازتاب حقیقی، به دور از دروغ و بزرگنمایی آن است که می تواند به حل این مشکل کمک کند نه موج‌سواری‌های کثیف سیاسی …

پی نوشت1 : یک روز پس از انتشار این گزارش، سرکار خانم بوبانی متوجه اشتباه خود شدند و پست مذکور را از صفحه خود حذف کردند. از دغدغه‌مندی ایشان برای انتشار محتوای سالم و دُرُست بسیار خوشحالیم.

پی‌نوشت2: این بازیگر محترم، چند روز بعدتر از حذف، پست مذکور را مجددا با اعمال تغییراتی در متن، ولی بازهم بدون اشاره به منبع اصلی آن منتشر کردند…! (که از قدیم فرموده‌اند «نرود میخ آهنین در سنگ…!» ؛) )