به بهانه سریال «گاندو»؛ بررسی اوسینتی جیسون رضاییان

مدتی است که سریال گاندو از صدا و سیمای کشور در حال پخش شدن است. این سریال با موضوعی اطلاعاتی و امنیتی و حول پرونده‌ای واقعی در مورد فردی به نام «جیسون رضاییان» (یا در فیلم به نام «مایکل هاشمیان» که «پیام دهکردی» نقش آنرا ایفا می‌کند) است.  رضاییان خبرنگار «واشنگتن پست» در تهران[1] بود که خواندن و نوشتن فارسی هم بلد نبود[2]! اما جدای از این حواشی، در این گزارش قصد داریم کمی جستجوی بیشتر در مورد ابعاد فعالیت‌های جیسون رضاییان انجام دهیم. چیزی که کمتر در سایر رسانه‌ها به آن پرداخته شده است…

شروع بررسی با ویکی لیکس

یکی از جذاب‌ترین منابع برای بررسی‌های این چنینی اسناد «ویکی‌لیکس» است. جستجو در ویکی‌لیکس هم بسیار ساده است. کافیست به سایت آن رفته و کلیدواژه مورد نظر را وارد کنید! در این جستجو نام جیسون رضاییان را به دو زبان فارسی و انگلیسی جستجو کردیم. جستجوی فارسی نتیجه‌ی خاصی در بر نداشت (هرچند انتظاری جز این نبود!). اما بر عکس، بررسی نام او به زبان انگلیسی نتایج متعددی در برداشت.

این نتایج را از قدیمی‌ترین اسناد مورد بررسی قرار دادیم. قدیمی‌ترین نتیجه[3] مربوط به سال 2009 می‌باشد اما در سال 2013 افشا و منتشر شده است. این گزارش حاوی دو ایمیل میان دو محقق از موسسه‌ی استراتفور[4] است. در ایمیل نخست فرستنده با یک صفحه در سایتی به نام «پیوند» برخورد می‌کند.[5] این صفحه مربوط به تاسیس یک مجله آنلاین با نام «دفترِ تهران» (Tehran bureau) از سوی فردی به نام «گلنوش نیک‌نژاد» است. این مجله با هدف جدا کردن حقایق از اخبار دروغ و به سبک یک بلاگ ایجاد شده و خبرنگاران متعددی در اقصا نقاط جهان برای پوشش اخبار ایران داشته است. جالب اینکه این افراد به عنوان خبرنگارانی متخصص و دو زبانه معرفی شده‌اند. بر اساس اطلاعات این گزارش، جیسون رضاییان به عنوان خبرنگار این مجموعه در ایران مشغول به کار بوده است. در انتها از دیگر اعضای مجموعه استاتفورد درخواست می‌شود که اطلاعات مربوط به صاحب سایت «پیوند» استخراج شود.

سرنخ اول؛ «دفتر تهران»

بلاگ «دفتر تهران» هم‌اکنون نیز در بلاگ اسپات در دسترس است[6]. اما آخرین محتوای آن مربوط به سال 2009 میلادی است. به گواه آنچه در خود بلاگ آمده است، محتوای آن به سایتی با نام مشابه[7] منتقل شده است. اما بعد از باز کردن این سایت، به سایت «روزنامه گاردین» هدایت می‌شویم. آن‌طور که گاردین مدعی است، آن‌ها پیش از این، محتوای این رسانه را پوشش و بازتاب می‌داده‌اند. آخرین خبر در این صفحه‌ مربوط به سال 2016 میلادی است.

از طرف دیگر جستجوی آدرس سایت مجله «دفتر تهرا«» در پایگاه «آرشیو وب»، نه به آن سایت و نه به سایت گاردین، بلکه به سایت PBS منتهی شد! PBS رسانه‌ی دولتی تلویزیونی در آمریکا است[8]. آن‌طور که در PBS گزارش شده[9]، هدف از دفتر تهران، ایجاد یک پل میان خبرنگاران، کاشناسان حوزه ایران و خوانندگان در سراسر جهان است. هدف از این رسانه در PBS ارائه‌ی یک ژورنالیسم «مستقل» است. آنطور که در این صفحه ادعا شده، مجله‌ی اداره‌ی تهران وابسته به «هیچ» نهادی نیست. با این حال صحبتی نیز از شفاف‌سازی منابع مالی این رسانه به میان نیامده است.

آخرین اخبار از این Tehran Bureau در PBS به سال 2013 (اتمام دولت دهم در ایران) مربوط می‌شود. به نظر می‌رسد که پس از آن، همکاری دو رسانه در سکوت خبری قطع شده است. اما پیش از آن، این رسانه پوشش کاملی از اعتراضات و رخدادهای ماجراهای سال 88 داشته است. بازتاب این اخبار به قدری کامل و مهم بوده است که این سایت را به یکی از منابعِ اصطلاحاً «همه باید بخوانند» تبدیل کرده بود[10]. سایت دفتر تهران، به اعتراف خودش، عمده‌ی تمرکز را تا مدت‌ها بر ناآرامی‌ها و مشکلات ایران قرار داده بوده است. با این ادعا که به صورت کاملاً بی‌طرف به بازتاب اخبار مربوط به مشکلات ایران می‌پرداختند.

بررسی بیشتر با استفاده از توضیحات نیویورک‌تایمز انجام شد[11]. آن‌طور که در گزارش این سایت آمده، رسانه‌ی اداره‌ی تهران از کمک‌های «Pro bono» برای ایجاد سایت خود استفاده کرده است. این کمک‌ها اعمال داوطلبانه برای کمک به کسانی است که توانایی انجام کارهای هزینه‌بر (مخصوصا کارهای حقوقی) را ندارند.

به عنوان آخرین حلقه‌ی بررسی گزارش نخست ویکی‌لیکس، سری به توییتر خانم نیکنژاد[12] زدیم تا رویکرد وی را نسبت به ایران بررسی کنیم. آن‌طور که از شواهد بر می‌آید، توییتر او مثل بسیاری از دیگر فعالان رسانه‌ای، در هر برهه‌ای از زمان حاوی اطلاعات مربوط به رخدادهای روز است. مثلاً در اعتراضات دی‌ماه 96، این خانم فیلم‌های متعددی با محتوای «اعتراضات گسترده در ایران» منتشر کرده است[13].

تا اینجای کار، علاقه‌ی شدید موسسه‌ای مثل استراتفور که خود را موسسه‌ی پیشرو[14] اطلاعاتی و تحلیلی در حوزه‌ی ژئوپولتیک معرفی می‌کند، به این افراد و این مجله مشخص شد. از سوی دیگر شبکه دوستان و همکاران جیسون رضاییان تا حدود خوبی مشخص شد! جالب اینکه همه این تمام این اطلاعات، صرفاً از طریق تشریح و بررسی نخستین نتیجه در اسناد ویکی‌لیکس بدست آمد…!

اکنون بررسی نتایج بیشتر از ویکی‌لیکس ضروری به نظر می‌رسد.

آنچه از گزارش‌های بعدی موسسه‌ی استراتفور مشخص می‌شود، تمرکز این موسسه بر اطلاعاتی است که از جیسون رضاییان لو رفته است.

کشف مشخصات رضاییان از طریق «دفتر تهران»

در گزارش دیگری در ویکی‌لیکس[15]، موسسه‌ی استراتفور اطلاعات کسی که سایت tehranbureau را ثبت کرده، بدست آورده‌ است. این اطلاعات شامل محل زندگی، ایمیل و شماره‌ی تماس رضاییان در زمان ثبت سایت است! در حال حاضر اگر اطلاعات مربوط به صاحبان سایت‌هایی که در godaddy ثبت شده‌اند (همان جایی که رضاییان سایت خود را ثبت کرده بود) جستجو کنید، به نتیجه نمی‌رسید. Godaddy برای حفظ حریم خصوصی کاربران خود، نام و اطلاعات تماس ایشان را مخفی می‌کند.

در ادامه اطلاعات صاحبان کنونی این سایت را جستجو کردیم. همانطور که پیشتر هم گفته شد، در حال حاضر برای حفظ حریم خصوصی صاحبان سایت‌ها، بسیاری از فروشندگان دامنه اینترنتی این اطلاعات را مستقیما منتشر نمی‌کنند. در عوض یک ایمیل جایگزین و شماره‌ی تماس جایگزین در اختیار جستجوگران قرار می‌دهند. هرچند این موضوع نافی دسترسی برخی سازمان‌های خاص (مثل همان موسسه‌ی استراتفور) به این دسته اطلاعات نیست. (علاوه بر این موسسات، بسیاری از سازمان‌های دولتی هم با داشتن حکم مناسب دادگاهی یا اختیارات کافی می‌توانند به این دسته اطلاعات دسترسی پیدا کنند.)

قسمت دیگری از این اطلاعات که برای ما با ارزش است، بخش «تاریخ‌های مهم» اطلاعات صاحبان سایت است. در این بخش، تاریخ ثبت سایت همان 12 ژوئن است که در ویکی‌لیکس گزارش شده بود. تاریخ به روزرسانی هم تنها 1 ماه تا تاریخ انقضای سایت فاصله دارد. از سوی دیگر این تاریخ با زمان دستگیری رضاییان فاصله‌ی زیادی دارد.

با توجه به این تاریخ‌ها به نظر می‌رسد که دامنه‌ی مذکور تا سال 2020 (حدود 1 سال دیگر) در اختیار صاحب فعلی آن (احتمالا جیسون رضاییان) بماند.

در یکی دیگر از اسناد ویکی‌لیکس که مربوط به یک ایمیل داخلی موسسه استاتفورد است اعلام می‌شود که این رسانه «قطعاً طرفدار موسوی است»[16]. این نوع تحلیل‌ها برای موسسه‌ای که خود را مرجع تحلیل و اطلاعات ژئوپولیتیکی می‌داند، عجیب نیست.

در نهایت به نظر می‌رسد که از زمان تاسیس رسانه‌ی دفتر تهران، موسسان آن (مخصوصا گلنوش نیک‌نژاد و جیسون رضاییان) مورد توجه موسسات اطلاعاتی و تحلیلی جهانی و اندیشکده‌های مربوطه بوده‌اند. جیسون رضاییان در زمان فعالیت خود در تهران اخبار و گزارش‌های زیادی از ایران به خارج از کشور منتقل کرده بود. شروع فعالیت وی در ایران با همکاری گلنوش نیک‌نژاد در ماجرای فتنه‌ی 88 همراه بوده است. اما او حداقل تا سال 2014 به فعالیت‌های مختلف مشغول بوده است.

در نهایت با دستگیری و زندانی شدنش، فعالیت‌های مستقیم رضاییان به پایان رسید. اکنون و پس از آزادی او در ماجرای مبادله‌ی زندانیان ایران و آمریکا، وی بار دیگر در واشنگتن پست مشغول به فعالیت شده است. وی در ژانویه‌ی سال جاری میلادی (دی‌ماه سال گذشته) کتابی با عنوان «Prisoner: My 544 Days in an Iranian Prison» منتشر کرده است. این کتاب حاوی خاطرات او در زندان‌ اوین است.

منابع:

[1] https://www.washingtonpost.com/world/washington-post-reporter-charged-by-tehran-court/2014/12/06/11885813-eeb8-4b7d-8d8b-34066f085c1e_story.html

[2] www.dw.com/fa-ir/بازداشت-موقت-جیسون-رضاییان-دو-ماه-دیگر-تمدید-شد/a-18110887

[3] https://wikileaks.org/gifiles/docs/97/972072_re-iran-update-.html

[4] www.stratfor.com

[5] http://www.payvand.com/news/09/feb/1328.html

[6] http://tehranbureaublog.blogspot.com/

[7] http://tehranbureau.com/

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/PBS

[9] https://web.archive.org/web/20091105194015/http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/us/

[10] https://www.nytimes.com/2009/09/25/business/media/25frontline.html?_r=3

[11] https://www.nytimes.com/2009/09/25/business/media/25frontline.html?_r=3

[12] https://twitter.com/TehranBureau

[13] https://twitter.com/TehranBureau/status/947506338162192384

[14] https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2013/01/2013-a-rough-year-for-iran.html#disqus_thread

[15] https://wikileaks.org/gifiles/docs/52/5283364_re-iran-update-.html

[16] https://wikileaks.org/gifiles/docs/96/968254_re-iran-update-.html