آیا آمریکا در موصل از فسفر سفید استفاده کرد؟

این مقاله نخستین بار در تاریخ 3/16/2017 در سایت بلینگ‌کت منتشر شده است.

پایگاه خبری اعماق، رسانه‌­ی منتسب به آنچه دولت اسلامی (IS) خوانده می­‌شود، ادعا نموده که آمریکا از تسلیحات فسفر سفید در نبرد جاری موصل در 11 مارس 2017 استفاده کرده است. این ادعا توسط دو منبع محلی یعنی صلاح الشورباجی و انجمن علمای مسلمان در عراق، مجدداً تکرار شد که می­‌گفتند در موصل از فسفر سفید استفاده شده است. این پژوهش منبع باز، این ادعا را مورد بررسی عمیق­‌تر قرار می‌­دهد.

اوسینت چیست ؟

تحلیل ویدیو

در 11 مارس 2017، پایگاه خبری اعماق از طریق کانال­‌های رسانه‌­ای بر خط خود ، یک ویدیوی 74 ثانیه­‌ای منتشر کرد. این ویدیو بدون ذکر سرمقاله، مجددا روی توییتر بارگذاری شد، چراکه بسیاری از منابع اعماق تمایل داشتند به سرعت از اینترنت محو شوند.

ویدیو با این عنوان آغاز می‌­شود: (موصل- عواقب بمباران آمریکا با فسفر سفید در منطقه‌ی مسکونی سمت راست) و یک تاریخ (11 مارس 2017). «سمت راست» در این مورد به کناره­‌ی شرقی رود فرات مربوط می‌­شود که موصل غربی است.

در ادامه مردی نقاب‌پوش را در یک خیابان با پس­ زمینه‌­ی بلوک­‌های آپارتمانی و نواری در وسط آن می­‌بینیم که به‌­نظر می‌­رسد یکی از نیروهای داعش باشد.

وی می­‌گوید: «دشمنان خداوند ادعا کردند که از مواد شیمیایی یا فسفر سفید در موصل استفاده نکرده‌­اند، اما پرودگار قادر و متعال دست آن‌ها را رو کرد و ما در اینجا شاهد بقایای آنچه استفاده کرده‌­اند هستیم.»

سپس این شخص به راه افتاده و به چند شیء در خیابان اشاره می­‌کند که با ضربه­‌ی چوبی که به آن‌ها وارد می‌­آورد، آتش می‌­گیرند. احتراق هنگام قرارگیری درمعرض اکسیژن ویژگی سطوح قرارگرفته در معرض دود فسفر سفید است که می­‌تواند جهت تولید دود تارکننده در منطقه‌­ی هدف مورد استفاده قرار گیرد.

علاوه براین، یکی از اشیای نشان داده شده در این ویدیو، شباهت بسیاری به درپوش قوطی خرج تسلیحات WP دارد. تصاویر مرجع موجود از WP، شامل گوه­های نمدی 4/3 اینچی، شباهت بسیاری به اشیای نشان داده شده در ویدیو دارند.

مکان­یابی جغرافیایی ویدیو

چطور مکان جغرافیایی این ویدیو را تشخیص دهیم؟ خیلی ساده است، در اینجا توضیح می­‌دهم که چگونه این کار را انجام دادم.

اگر عرب­ زبان هستید ، احتمالاً متوجه شده­‌اید که مرد نقاب­‌پوش درواقع می‌­گوید کجاست: «نزدیک آپارتمان­‌های الیرموک». یافتن این مکان در ویکی‌­مپیا ساده است، ویکیمپیا یک پروژه‌­ی نقشه‌­نگاری جمعیِ باز-محتوا که مالک خصوصی داشته و به کاربران اینترنت اجازه می­‌دهد تا روی تصاویر ماهواره­‌ای توضیح و تفسیر خود را اضافه کنند. به­ محض اینکه مکانی را با عنوان آپارتما‌‌ن‌­های الیرموک در ویکی‌­مپیا یافتید، فقط سعی کنید عناصر نشان­داده شده در ویدیو را با تصویر ماهواره­‌ای انطباق دهید، به­‌این ترتیب متوجه خواهید شد که این دقیقاً همان مکان است.

اما اگر عرب ­زبان نبودید، چطور؟ باز هم نسبتاً ساده است. روند کار را توضیح خواهم داد.

اگر سعی دارید مکان جغرافیایی چیزی را مشخص کنید، بهتر است منطقه‌­ی جستجوی خود را کاهش دهید. همان­طور که توضیحات ویدیو می­‌گوید، مکان موردنظر در موصل قرار دارد (اما نمی‌­گوید در کدام قسمت)، آغاز کردن جستجو در این شهر راه خوبی برای شروع است.

حالا چه چیزی در این ویدیو می­بینیم که ممکن است در تصویر ماهواره‌­ای قابل شناسایی باشد؟ بلوک­‌های آپارتمانی سه طبقه (آ‌ن‌ها را بشمارید!) که با فاصله از یکدیگر قرار گرفته‌­اند، و خیابانی نه­ چندان عریض. حالا نیروهای داعش می­‌توانند در کدام بخش­های شهر حضور داشته باشند که این خیابان و آپارتمان‌­ها در آن قرار دارد؟ در بخش­‌هایی که داعش هنوز بر آنها سلطه دارد. بنابراین می­‌توانیم مناطقی را که تحت کنترل نیروهای مقابل داعش است از جستجوی خود کنار بگذاریم.

چگونه؟ خوب، پروژه­‌ی نقشه­‌نگاری منبع بازی وجود دارد که کنترل مناطق مختلف در سوریه و عراق را توسط LiveUAMap با تمرکز بر داعش نشان می­‌دهد. به­‌سادگی در تاریخ موردنظرمان، به موصل می‌­رویم تا مناطق تحت سلطه­‌ی داعش در آن زمان را ببینیم.

سپس به ویکی‌­مپیا می‌­رویم، جایی که علاوه بر فراهم کردن تصاویر ماهواره‌­ای حاشیه­نویسی شده، امکانی عالی در دسترس است تا بین سرویس‌­های ماهوار‌ه‌­ای و نقشه­نگاری رایگان مثل Google Maps و عکس­‌های هوایی Microsoft Bing انتخاب کنیم. و این نکته‌­ی مهمی است که گوگل از سال 2003 تصاویر خود از عراق را به روز نکرده است(!). از این جهت، به­‌شدت به شما پیشنهاد می‌­کنم از نقشه­‌های Microsoft Bing استفاده کنید، چراکه تصاویر آنها از موصل به نوامبر 2013 برمی­‌گردد.

حالا به­‌سادگی این منطقه را که در دست داعش است، از نظر وجود بلوک­‌های آپارتمانی نسبتاً بلند که با فاصله از هم قرار گرفته­‌اند، اسکن کنید. موارد این­‌چنینی زیادی وجود ندارد.

آیا می‌­توان عناصری در تصویر ماهواره­ای از آن بلوک­‌های آپارتمانی یافت که با تصاویر ویدیویی مطابقت داشته باشند؟ بله، تعداد بلوک‌­های آپارتمانی، فاصله­‌ی آن‌ها از یکدیگر، خیابان و مختصات خیابان‌­ها و بلوک‌­های آپارتمانی. حتی می‌­توان محل قرارگیری درخت در تصویر ماهواره­‌ای را مشخص کرد.

تورنت چیست ؟

بدین ترتیب ما محل دقیق قرارگیری اشیای مشابه بخش‌­هایی از تسلیحات WP را مشخص کردیم که در ویدیو نشان داده می‌­شوند. این بخشی از موصل است که خط مقدم میان داعش و نیروهای مقابل ایشان را در آن روز تشکیل می‌­داده است.

واکنشی از طرف ائتلاف به سرکردگی آمریکا

با در نظر گرفتن استفاده‌­ی مشکوک از فسفر سفید و مکان‌­یابی، به دفتر روابط عمومی نیروی ضربت ترکیبی مشترک (CJTF) مربوط به عملیات حل­ و فصل ذاتی ایمیل زدم که تحت امرِ فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM) است.

CJTF-OIR در پاسخ، ایمیلی ارسال کردند که می‌­گفت درجریان ویدیوی اعماق هستند. هرچند که آن‌ها علی‌­رغم پرسش صریح من، استفاده از فسفر سفید در آن روز در موصل توسط خود یا هم­‌پیمانانشان را تأیید یا تکذیب نکردند.

درعوض گفتند که مطابق با قانون درگیری­‌های مسلحانه، «از گلوله‌­های فسفر سفید جهت غربال‌گری، تیره­‌ و تار کردن و علامت­‌گذاری به نحوی استفاده می­‌شود که اثرات جانبی احتمالی آن روی افراد غیرنظامی و سازه­‌های غیرنظامی کاملاً درنظر گرفته شود.» علاوه­‌براین، «این ائتلاف تمام احتیاط‌­های مستدل را جهت به حداقل رساندن خطر آسیب رساندن اتفاقی به غیرنظامیان و تخریب سازه‌­های غیرنظامی، درنظر می­‌گیرد.»

استفاده­‌ی قبلی از فسفر سفید در عراق توسط آمریکا

هرچند مشخص نیست که آیا آمریکا –یا یکی از هم­پیمانانش- از WP در موصل در آن روز استفاده کرده یا نه، اما بر کسی پوشیده نیست که این دولت پیش از این، در عراق از این ماده استفاده کرده بود: بدنام‌­ترین مورد در سال 2004 در فلوجه رخ داد که آمریکا قصد داشت این شهر را از نظامیان القاعده بازپس‌­گیرد، و اخیراً در پاییز سال گذشته این اتفاق را در عکس­‌های روابط عمومی خود به نمایش گذاشت.

پیش از این در آگوست 2016، ویدیوی در یوتیوب گذاشته شد که نشان می‌­داد تسلیحات WP طی حمله­‌ای به مناطق تحت نفوذ داعش، شلیک شده است. این مورد قابل اثبات نبود.

در سپتامبر 2016، براساس عکس­‌ها و ویدیوهای منتشر شده در اینترنت توسط پنتاگون، واضح بود که آمریکا در حال استفاده از تسلیحات WP در عملیات نظامی در مقابل اهداف داعش در عراق است، موضوعی که خبرنگار واشنگتون پست توماس گیبنز-نف از آن پرده برداشت.

عکس­‌های منتشرشده در DVIDS، وب­سایت روابط عمومی تحت مدیریت پنتاگون، یک واحد توپخانه‌­ی ارتش آمریکا در عراق را در حال استفاده از تسلیحات WP، به­‌خصوص گلوله‌­های 155 میلیمتری M825A1 نشان می­‌دهد. گیبونز-نف خاطرنشان می­‌کند: «پوسته‌­ی M825A1 می‌­تواند پرده‌­ای از دود ایجاد کند که حدود 10 دقیقه به‌­طول می­انجامد و 116 گلوله‌­ی آغشته به فسفر سفید را شامل می­‌شود که از ناو به خارج پرتاب شده و در تماس با هوا به­‌صورت خودکار مشتعل می‌­شود.»

کُل جوزف اکروکا به واشنگتن پست گفت که گلوله‎­های WP جهت «غربالگری و علامت­دهی» استفاده می‎­شوند، و اینکه استفاده از آن‎ها مطابق با قانون درگیری مسلحانه است – شبیه آنچه Bellingcat تا به اینجا نقل کرده است. تفاوت در اینجاست که به­‎نظر می‎­رسد دقت بیشتری در این اظهارنظر به خرج داده شده است، چرا که می­‎گوید «گلوله‎­های M825A1 در مناطقی مورد استفاده قرار می‎­گیرند که خالی از سکنه­‎ی غیرنظامی است و هرگز دربرابر نیروهای دشمن به­‎کار نمی‎­روند.» این گفته بعدها در اصلاح پاسخی که به Bellingcat داده شده بود، اظهار گشت. در آن زمان از WP جهت تار کردن دید هم­‎پیمانان نیروهای کردی پشمرگه در تحرکاتشان استفاده شد که از پل رودخانه­‎ی گور حفاظت می­کردند.

در اکتبر 2016، سازمان عفو بین­الملل اعلام کرد که «شاهدان موثق و شواهد تصویری از موشک­‎های فسفر سفید در دست دارد که بر فراز ناحیه­‎ی شمالی روستای کارِملِش در حدود 20 کیلومتری شرق موصل منفجر شده­‎اند.» این سازمان در همان زمان هشدار داد که WP می­‎تواند خطرات مرگباری برای غیرنظامیان فراری داشته باشد.

بحث

یادآوری این نکته اهمیت دارد که WP مثل سلاح­‎های خوشه‎­ای و مین زمینی نیست. برای تشخیص غیرقانونی بودن آن باید به نحوه‎­ی استفاده­‎اش نگاه کنیم. پیش از انجام این کار، فقط اشاره‎­ای کوتاه به نحوه­‎ی استفاده ارتش آمریکا از WP می‎­کنیم.

WP در قالب تجهیزاتی مثل خمپاره­‌انداز و توپخانه، و نارنجک استفاده می‌شود. تسلیحات WP آتش گرفته و هنگام احتراق دودی تولید می­‌کنند که حاوی مقداری فرآورده‌­ی فسفر نسوز و اغلب سوختنی است (بنگرید به بیانیه‌­ی بهداشت عمومی درمورد فسفر سفید). دود تولیدشده می­‌تواند حرکت دسته را مختل کند، مبدأ آتش را پنهان سازد، یا اهداف را به نیروهای خودی بشناساند.

یک مثال خوب در این مورد، فیلم عملیات آزادسازی در افغانستان است که در آن خلبانان A-10 از کنترل­ زمینی درخواست می‌­کنند جهت علامت­گذاری مواضع دشمن برای شلیک گلوله‌­ها، از فسفر سفید استفاده کند. این قسمت در اواخر ویدیو در حدود 5:12 قرار داده شده است. در این ویدیو، خلبان از واژه­‌ی «ویلی پت» استفاده می‌کند که اصطلاحی نظامی برای فسفر سفید است.

به­‌هرحال سلاح­‌های آتش‌­زا می­‌توانند صدمات وحشتناکی به بار آورند و هنگام تماس یافتن با پوست انسان موجب سوختگی­‌های شدید حرارتی و شیمیایی شوند. از این رو، استفاده از WP باید با احتیاط صورت بگیرد. سازمان عفو عمومی استفاده از WP در مناطق غیرنظامی یا در نزدیکی آنها را به­عنوان حمله­ی غیرگزینشی طبقه­‌بندی کرده که می‌­تواند در زمره‌­ی جرایم جنگی محسوب شود، و سازمان حقوق بشر، اسرائیل را به‌­خاطر گلوله ­باران WP بر فراز نواحی بسیار پرجمعیت غزه، مورد انتقاد شدید قرار داده است.

علاوه براین، طبق مقاله­‌ای به قلم یک فرمانده، یک ستوان یکم، و یک گروهبان در مجله­‌ی میدان توپخانه­‌ی ارتش آمریکا در مارس/آوریل 2005، WP در سال 2004 به ­عمد در مناطق حومه‌­ی فلوجه توسط آمریکا به­‌عنوان «سلاحی روانی علیه شورشیان مخفی شده در خندق‌­ها و سوراخ­‌های عنکبوت» به‌­کار رفته بود. «ما با استفاده از WP، مأموریت “بلرزان و بپز” را درمورد شورشیان اجرا کردیم تا آن‌ها را از مخفی­گاهشان بیرون بکشیم و در این راه از گلوله‌­های انفجاری قوی «HE نیز بهره بردیم.» محاصره­‌ی فلوجه منجر به ویرانی شدید و در پی آن مشکلات انسانی بسیاری شد که تا حدی توسط گروه‌­های شورشی مورد بهره­‌برداری قرار گرفت تا پشتیبانی از عملیات‌­های خود را تقویت کنند.

اگر قوانین درگیری مسلحانه دقیقاً دنبال نشوند، این نوع از استعمال، نگرانی‌­های جدی در مورد سوءاستفاده‌­ی بالقوه را به‌­وجود می­‌آورد. استفاده از WP در مناطق پرجمعیت یا نزدیک به آن‌ها، خطرات شدید و دراز مدتی برای غیرنظامیان و افرادی ایجاد می­‌کند که مستقیماً درمعرض این بقایای سمی جنگی قرار می­‌گیرند، هم­چنین کار بازسازی ازجمله پاکسازی WP به تخصص و تجهیزات ویژه­ای نیاز دارد.

همان‌­طور که در نقشه‌­ی زیر نشان داده شده، محلی که در آن ترکش­‌های شبیه به WP یافته شده (سوزن زرد) به یک فضای باز کوچک (دایره­‌ی 1) یعنی چهارسو نزدیک است.  این ممکن است منطقه‌­ی هدف جهت پنهان کردن حرکت نیروهای خودی در دقیقاً نیم­ کیلومتری جنوب (دایره­‌ی 2) باشد، یعنی جایی که طبق گزارش‌­های آن روز، خط مرزی در موصل بوده است.

اطمینان از اینکه آیا غیرنظامیان در منطقه‌­ی الیرموک و حوالی آن حضور دارند یا خیر، وجود ندارد، هرچند با وجود پرجمعیت بودن این ناحیه، احتمالاً این نکته نیز مورد توجه بوده است.

به همین خاطر، مارک هیزنی، مدیر بخش جنگ‌­افزار دیده­‌بان حقوق بشر، به واشنگتن پست گفت که وی نگران ائتلاف استفاده از مهمات WP به سرکردگی آمریکا – به‌­خصوص در جنگ موصل- بوده است.

هیزنی به واشنگتن پست گفت: «هنگامی که فسفر سفید در نواحی دارای تمرکز جمعیت و اهداف غیرنظامی مورد استفاده قرار می‌­گیرد، بدون هیچ تبعیضی آتش را روی منطقه­‌ای وسیع خواهد گشود. نیروهای آمریکا و عراق می‌­بایست از مصرف فسفر سفید در مناطق شهری نظیر موصل خودداری کنند چراکه هر منفعت نظامی که از این طریق به­دست بیاید، دربرابر داغ ننگ سوختگی‌­های وحشتناکِ قربانیان غیرنظامی بی‌­ارزش است.»

نمی‌­توان هیچ اطلاعات چندرسانه‌­ای یا متنی یافت که اشاره‌­ای به صدمات یا تلفات غیرنظامیان به‌­خاطر استفاده از WP داشته باشد.

نتیجه‌­گیری

براساس ویدیوی منتشر شده در اینترنت توسط یک خروجی تبلیغات مرتبط با داعش، به نظر می­‌رسد ائتلاف بین‌­المللی به رهبری آمریکا در جنگ خود علیه دولت اسلامی/ داعش در موصل عراق، از تسلیحات فسفر سفید (WP) استفاده کرده باشد. مشهور است که آمریکا در عراق از WP استفاده کرده، و ائتلاف مذکور علی‌رغم آگاهی از وجود این ویدیو، استفاده­‌ی ویژه از WP در موصل را نه تأیید و نه تکذیب کرده است. امکان اطمینان یافتن از حضور غیرنظامیان در منطقه‌­ی هدف قرار داده شده وجود نداشته است، اما همان‌ظور که پیش از این از قول کارمند دیده­‌بان حقوق بشر نقل شد، در هنگام استفاده از WP در منطقه‌­ی مسکونی، اهمیت منفعت تاکتیکی و نظامی می­‌تواند دربرابر داغ ننگ مصرف WP در مناطق غیرنظامی، رنگ ببازد. هرچند این اظهارنظر در زمینه‌­ی حملات صورت گرفته، اما در دیگر موارد استفاده از WP نیز صدق می­‌کند. نمی­‌توان هیچ اطلاعات چندرسانه‌­ای یا متنی یافت که اشاره­‌ای به صدمات یا تلفات غیرنظامیان به­‌خاطر استفاده از WP داشته باشد.