روشهای تشخیص محتوای فیک: فیلم هجوم به فروشگاه از ترس کرونا در آلمان
پیگیری محتواهای جعلی منتشر شده در فضای مجازی با هدف ایجاد وحشت از ویروس کرونا

واکنشهای وحشتزده نسبت به شیوع ویروس کرونا کووید-19، رفتار هرچند قابل پیشبینی، اما عجیب و کم سابقه ای از مردم سراسر جهان را در پی داشته است. جایی که اغلب افراد سعی دارند به هر طریقی از خود و خانوادهشان محافظت کنند. شاهدی بر این موضوع نیز برخی از رایجترین تصاویر و فیلم هایی که در اینترنت دست به دست میشوند؛ سوپرمارکتهای خالی، صفهای طویل جلوی پیشخوانهای پرداخت و تصویر آشنای دستمال توالتهایی هستند که به سرعت ناپدید میشوند. گویی مردم اغلب کشورهای جهان، به خاطر ترس از قحطی ناشی از قرنطینه، به سوپر مارکتها حمله کرده و هر آنچه را که برای «بقا» ضروری میپندارند، ذخیره میکنند! مثل فیلم زیر که گفته میشود مربوط به هجوم به فروشگاه در آلمان به خاطر ترس از کرونا است:
در سوی دیگر این ماجرا، دولتها از تمام تریبونهای ممکن برای دعوت مردم به آرامش استفاده میکنند. این دعوت به آرامش نیز منطق مشخص و واضحی دارد: «ترس از مرگ» زودتر از خودِ «مرگ» آدم را میکُشد!
اما آنچه بر آتش این بحران میافزاید، سوء استفاده برخی افراد از نگرانی ایجاد شده در جوامع از طریق انتشار تصاویر و فیلم های جعلی است. گویی بزرگنمایی و برهم زدن تمرکز و آرامش روانی جامعه در اوج مبارزه با کرونا، برای عده لذتبخش و یا سود آور است. پایگاه بلینگ کت در این گزارش، به بررسی منبع انتشار یکی از این ویدیوهای فیک پرداخته، یعنی همین ویدیویی که در بالا آمده است!
امروز صبح، شانتال وِرکروست، کارمند Bellingcat در هلند، پیامی در واتساپ از طرف یکی از دوستانش دریافت کرد که فیلمی را با او به اشتراک گذاشته و ادعا کرده بود که در هارلم(Haarlem) – شهری در همسایگی آمستردام هلند – گرفته شده است. در این فیلم، صحنهای از ازدحام و درگیری مردم برای ورود همزمان به یک فروشگاه زنجیرهای به نام آلدی (Aldi) میبینیم. در واقع مثل فیلمهای دیگری که در این روزها زیاد دیدهایم، به نظر میرسد در اینجا نیز جمعیت زیادی از مردم برای خرید اقلام مرتبط با ویروس کرونا کووید-19 به این فروشگاه هجوم آوردهاند.
اما تعداد افراد حاضر در این فیلم خیلی زیاد است. فیلمی مثل این میتواند وحشت فراوانی را در پی داشته باشد و این مسئله را به مردم القا کند که برای تامین مایحتاج ضروری باید فوراً به فروشگاه محلّ خود بروند.
لذا ما در Bellingcat با اطلاع از اینکه اوضاع در هلند (به خصوص در هارلم که تا زمان تهیه این گزارش فقط یک مورد ابتلا در آن گزارش شده) نسبتاً آرام است، حس کردیم که این فیلم احتمالاً جعلی است و تصمیم گرفتیم این را اثبات کنیم…
برملا کردن ادعاها
ما کارمان را با تشخیص برخی ویژگیهای شاخص در این فیلم شروع کردیم که میتوانستند به سرعت سوءظن ما را اثبات کنند. با مشاهدهی دقیق معلوم شد که در تبلیغاتِ روی شیشهی فروشگاه، نوشتههایی به زبان آلمانی وجود دارد و در گوشهای از این صحنه، تابلوی سردر مغازهی کناری با حروف «F.B.I» به وضوح دیده میشد.

نوشتهی آلمانی ما را متقاعد کرد که این فروشگاه در هلند نیست بلکه در آلمان است. با این پیشفرض، شروع به جستجوی «F.B.I» و معادل آلمانی فروشگاه، یعنی «laden» کردیم.
جستجو دربارهی این دو کلمه به شکل طنزآمیزی ما را به نتایجی دربارهی اسامه بن لادن و دفتر تحقیقات فدرال رساند، که هیچ قرابتی با آنچه ما امیدوار بودیم نداشت. وای که جستجوهای اینترنتی چقدر هیجانانگیز و غیرقابل پیشبینی است!

بعد از این نتیجهی مضحک، Laden را به همراه کلمه geschäft (معادل آلمانی دیگری برای واژه فروشگاه) جایگزین کرده و جستجوی خود را تکرار کردیم. ناگزیر نتایج شامل چند تصویر در ارتباط با دفتر تحقیقات فدرال میشد، اما بعد از کمی پیمایش، لوگوی داخل فیلم را تشخیص داده و وبسایت فروشگاهی به نام Friseure Bringen Ideen را پیدا کردیم.

این مغازه، یک آرایشگاه زنجیرهای آلمانی است که فقط شش شعبه در سرتاسر آلمان دارد. عکسهایی از تمام این شش شعبه در وبسایت این آرایشگاه به راحتی قابل دسترس بود. وقتی به شش تصویر مربوطه نگاه کردیم، سه مورد به وضوح با ظاهر مغازهی موجود در فیلم مطابقت نداشتند که فوراً آنها را کنار گذاشتیم. اما برای بررسی سه تصویر دیگر، دنبال عکسهایی در Google Maps گشتیم که فروشگاههای آلدی و آرایشگاه F.B.I کنار هم واقع شده باشند.

وقتی به عکسهای آلدی در شهر کیِل (Kiel) آلمان نگاه کردیم، فوراً متوجه انطباق خصوصیات شاخص در تصاویر شدیم. از جمله محلّ نصب علامت «F.B.I»، چهارچوب پنجرهها، و درهای شیشهای با قاب فلزی اطرافشان. در ادامه، مقایسه میان تصاویر Google Maps و فیلم را مشاهده میکنید:

اما جالب این است که تابلو «F.B.I» در این تصویر، به اکتبر 2019 تعلق داشته و با لوگوی موجود در فیلم مورد بررسی فرق میکند؛ یعنی یا تابلوی سردر مغازه در پنج ماه گذشته تغییر کرده، یا اینکه فیلم زودتر از این زمان گرفته شده است…! تعیین این مسئله کمکمان میکند تا بفهمیم آیا اصلاً هیچ یک از اینها ربطی به ویروس کرونا کوید-19 دارد یا خیر؟


با در نظر داشتن این نکته، شروع به بررسی تغییرات دیگر کردیم که از جمله مهمترین آنها تغییر در لوگوی فروشگاه آلدی است. در عکس اکتبر 2019، لوگوی آلدی فاقد کلمهی «markt» است، در حالیکه در عکس قدیمیتری که به فوریهی 2018 تعلق دارد، و در فیلم مورد بحث، کلمهی «markt» هنوز وجود دارد.

دیگر مطمئن بودیم که این فیلم در هارلم گرفته نشده و حداقل یک سال قبل؛ یعنی قطعاً قبل از زمانی که وحشت از کووید-19 بالا بگیرد گرفته شده است!
اما حالا حتی بعد از صحت سنجی و برملا کردن جعلی بودن این فیلم، باز هم میخواستیم بدانیم که رویداد تصویر شده در آن، واقعاً چه زمانی رخ داده و به دست چند نفر رسیده است؟!
این مسئله تا کجا پیش رفته است؟ مثل یک شیّاد فکر کنیم!
دوست ما، شانتال، این فیلم را در یک گفتگوی واتساپ دریافت کرده بود، اما ما میخواستیم بدانیم چند نفر دیگر با همین ادعا دربارهی وقوع این اتفاق در شهر هارلم مواجه شدهاند. آیا قبل از اینکه این ادعا در واتساپ دوست ما بیاید، وایرال (Viral) و شایع شده است؟!
برای انجام این کار، مثل یک شیّاد فکر کردیم! یعنی کسی که سعی دارد به مردم بگوید این فیلمِ وحشت از یک بیماری همهگیر است، آن را چطور در اینترنت منتشر میکند؟؟
توییتر را به وسیلهی TweetDeck جستجو کردیم، و بعد از فیلتر کردن توییتهای حاوی فیلم، کوئری «aldi AND corona» را جستجو کردیم. در نهایت، به این توییت رسیدیم که دقیقاً همین فیلم را به اشتراک گذاشته بود، در گوشهای از این فیلم یک لوگو از شبکه اجتماعی TikTok، و در پایین آن نام کاربری TikTok فرد منتشر کننده را داشت، «@ihanaids».

در TikTok دنبال این نام کاربری گشتیم و فیلم موردنظر را پیدا کردیم:

این فیلم 28 فوریهی 2020 (9 اسفند 98) منتشر شده بود و بیش از چهار میلیون بازدید، 3000 لایک، و 10،000 کامنت داشت! کپشن فیلم ادعا میکرد که فیلم در همان تاریخ در شهر هِرتِن (Herten) آلمان گرفته شده و اتفاق تصویرشده در فیلم، به علت ویروس کرونا پیش آمده است.
اعداد دیده شده روی فیلم تکاندهنده بود، و معلوم میشد که ما در جاهای دیگری مثل توییتر یا فیسبوک، چقدر کم و اتفاقی آن را دیدهایم. ظاهراً این فیلم فقط در TikTok وایرال شده بود، که این از قدرت و حجم مخاطبان فوقالعادهی این رسانهی اجتماعی خبر میداد.
با پرده برداشتن از این فیلم و اثرگذاریاش، به مرحلهی نهایی کارمان رسیدیم؛ یعنی پیدا کردن منبع اصلی.
پیدا کردن منبع اصلی فیلم
ما نمایی از فیلم را مورد جستجوی معکوس عکس قرار داده و به سرعت چند فیلم قدیمیتر پیدا کردیم، از جمله فیلمی از سال 2016:

اما آیا تاریخی مربوط به قبلتر از سال 2016 وجود دارد؟ با کمی جستجو فوراً دریافتیم که دیگران هم متوجه شدهاند که این فیلم جعلی است. توییتی پیدا کردیم که ابتدا فیلم منتشر شده در TikTok را بازنشر داده بود، اما بعد به توییت خودش پاسخ داده و به جعلی بودن خبر اذعان کرده بود!
کاربر دیگری هم ادعا کرده بود که این فیلم یک خبر جعلی است و لینک فیلم اصلی مربوط به سال 2011 را با مکان درستی که ما خودمان مستقلاً کشف کرده بودیم از یوتیوب گذاشته بود. منتشر کننده فیلم در یوتیوب در توضیح فیلم اظهار میکرد که این فیلم ربطی به ویروس کرونا ندارد؛ مطلبی که به کپشن اضافه شده بود.

در پایان قدیمیترین نسخهای که از این فیلم پیدا کردهایم و به سال 2011 برمیگردد، مربوط به زمانی است که فروش ویژه در این فروشگاه انجام شده است و جمعیتِ بسیار هیجان زده، به داخل فروشگاه هجوم آوردهاند…!
نتیجه
خیلی چیزها دربارهی بحران ویروس کرونا کوید-19 به ما احساس درماندگی میدهد. برخی با حمله بردن به سوپر مارکتها و احتکار کردن به این بحران واکنش نشان میدهند. بعضی دیگر در خانه و کنار عزیزانشان میمانند و برای حفظ و کنترل وضعیت تلاش میکنند. در این بین البته شاید چیزهای زیادی باشد که ما هنوز نمیدانیم و انگار به هر خبر کوچکی اعتماد میکنیم که ما را از سرنوشتمان باخبر میکند یا میگوید که زندگی روزمّرهی ما چطور بیشتر تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. اما همین ترس فرصتی برای برخی افراد است تا از احساس استیصال همنوعانشان بهره برده و با دادن اطلاعات غلط، به تشنّج در جوامع دامن بزنند.
جالب است که آدمهای TikTok خبر دارند که از برنامهی آنها چطور جهت اشاعهی وحشت و اطلاعات غلط پیرامون این موضوع استفاده میشود. آنها در زیر این فیلم پربازدید، لینکی گذاشتهاند با عنوان «حقایقی را دربارهی کووید-19 بدانید» و روی صفحهای برای هشتگ #coronavirus، هشدار دادهاند که اطلاعات مطمئن را باید از کجا دریافت کنید. با این وجود این فیلمها کماکان پخش شده و تأثیرشان را میگذارند. همین واقعیت ساده که شانتال امروز صبح فیلم را از یک دوست دریافت کرده، این مسئله را اثبات میکند. دوست او فیلم را در یک گروه گفتگوی کاری دریافت کرده، با این ادعا که متعلق به امروز و هلند است.
طی هفتههای آینده، انتظار داریم که انتشار محتوای جعلی پیرامون این موضوع افزایش پیدا کند. حالا شما را دعوت میکنیم در نبرد علیه اطلاعات غلط متشنّجکننده به ما پیوسته و فیلمهای ویروسی اطراف خودتان را به طور مستقل اعتبارسنجی کنید.
اگر به یک فیلم ویروسی برخورد کردید که به نظرتان جعلی رسید و به وحشت حاصل از کووید-19 مربوط میشد، ما را در توییتر تگ کنید. تلاش خواهیم کرد تا دانهدرشتها را افشا کنیم، شما را هم به انجام همین کار تشویق میکنیم.
طی هفتههای آینده سالم و ایمن باشید، گوش به زنگ اطلاعات مقامات محلّی و رسمی بمانید، و زمان قرنطینهی خود را هم با یادگیری چند مهارت کارآگاهی در وب به طور مفید پر کنید!
مترجم: ر. سپهر
پینوشت 1: جذابیت این گزارش پایگاه بلینگ کت برایمان زمانی مشخص شد که دیدیم فیلم مذکور در میان کاربران ایرانی نیز دست به دست میشود! (مثلا) لذا به نظر میرسد مسئله شایعه و انتشار اخبار جعلی و به تبع آن حساسیت درباره انتشار اخبار صحیح در شرایط بحران و به طور خاص درباره شیوع ویروس کرونا یک دغدغه جهانی است. موضوعی که البته با اندکی سواد رسانه ای، تفکر انتقادی و استفاده از تکنیکهای ساده اوسینت و جستجوی در وب میتوان به راحتی جلوی آن گرفت و پیش از انکه بمب شایعه منفجر شود، آنرا خنثی کرد…
پینوشت 2: متاسفانه بعضی رسانههای داخلی با ذوقزدگی کودکانه برخی ویدیوهای فیک اینچنینی را بازنشر داده و آنرا به ترس از کرونا در کشورهای اروپایی ارتباط میدهند. برای مثال ویدیویی که در این پست بررسی شد توسط پایگاه خبری جام نیز منتشر شده است…

جای دیگری که این ویدیو را بازنشر داد خبرگزاری صدا و سیما (IRIB) بود که در گزارشی درباره وضعیت ترس و نگرانی در اروپا از شیوع کرونا، ویدیو بررسی شده در این گزارش را جعلی خوانده و مراقب بوده تا در دام این فیک نیوز نیافتد.

چالش!
ویدیو زیر از باشگاه خبرنگاران جوان که ادعا میکند درباره درگیری بر سر مواد غذایی و بهداشتی در یک فروشگاه در ایتالیست را صحت سنجی کنید!
آیا واقعی است؟ چطور میتوان محل آنرا پیدا کرد؟ چه کسی اول آنرا منتشر کرده است؟!
گزارش جالبی بود!
خیلی جالبه که رسانه ای با ابعاد بلینگ کت وارد درستی سنجی اخبار کرونا شده!
جالب و قابل تأمل بود.
یعنی با این حساب ممکنه بعضی از این اخباری که صدا سیمای ما (از این دست وقایع) پخش میکنه هم جعلی باشه؟
در این مورد خاص به نظر صدا و سیما از هوشیاری قابل تحسینی برخوردار بوده! اما در کل، چیزی که مسلمه اینه که هر رسانهای ممکن الفیکه! ما باید حواسمون رو جمع کنیم.
ممنون از مطلب.
از ابتدای شروع کرونا و حتی پیش از آن، مصادیقی متعددی وجود دارد که صداوسیما هم دچار خطای ادراکی-شناختی شده است. موضوع پخش ویروس از طریق هوا از قول who از آخرین موارد است.
#کروناهراسی
#coronaphobia
بررسی شد، ویدئوی باشگاه خبرنگاران مربوط به دعوای نژادپرستانه ی دو شهروند ایتالیایی است که به یک پیرمرد چینی به اتهام وارد کردن ویروس کرونا حمله میکنند. یک خواننده ایتالیایی وارد دعوا میشود و سعی در جدا کردن آنها میکند. این ویدئو را کاربر اینستاگرام valeriangione منتشر میکند و میگوید که ویدئوی ارسالی مخاطبان است!