مشاهده هواپیماهای در حال پرواز اتفاق جذابی است که معمولا خیلی از ماها را تا به حال سر به آسمان کرده است! همین اتفاق در اینترنت، یعنی رصد زنده و اینترنتی پروازها، نه فقط متخصصین که حتی کاربران عمومی اینترنت را درگیر خود میکند. در سوی دیگر، ردیابی هواپیماها، دنبال کردن و کسب اطلاعات پرواز ها، یکی از ابزارهای بسیار کاربردی و راهگشا در کارآگاهی وب و اوسینت (OSINT) می‌باشد. چراکه برای مثال، کشف و ردیابی هواپیماهای متعلق به افراد قدرتمند یا نیروهای نظامی، می‌تواند جزئیات مهمی را به سیر یک بررسی اوسینتی اضافه کند، و یا حتی از روایت‌های کاملاً جدیدی پرده برداری کند.
لذا در این پست، قصد داریم به معرفی برخی روش های جمع آوری اطلاعات برای ردگیری پروازها بپردازیم. اما برای ابتدا برخی از واژگان تخصصی مربوط به پرواز را – که دانستن آنها برای انجام بررسی ضروری است – شرح می‌دهیم. سپس، به برخی از محبوب‌ترین سایت‌ها و ابزارهای ردگیری پرواز پرداخته و به بعضی از خصوصیات آنها اشاره خواهیم کرد.
4 اصطلاح ضروری برای رهگیری پروازها
قبل از بررسی نحوه‌ی ردیابی هواپیما، پرداختن به چند اصطلاح اهمیت دارد. در ادامه، واژگانی از اصلاحات تخصصی را آودریم که در ادامه‌ی این راهنما با آنها سروکار خواهیم داشت:
1- شناسه پرواز (Call sign)
شناسه، نامی است که یک هواپیما در طول پرواز خود را با آن معرفی میکند. درحالی‌که یک هواپیمای خصوصی می‌تواند از شماره‌ی ثبت خود به‌عنوان شناسه‌اش استفاده کند، پروازهای تجاری شناسه‌هایی دارند که به مسیرها بستگی دارد. مثلاً، شناسه‌ی پرواز تهران به مشهد هواپیمایی قشم ایر، در زمان نگارش این آموزش، QB1252 است.
در بیان عمومی تر، این کد همان شماره پروازی است که بر روی کارت پرواز درج می‌شود. شناسه‌ها اغلب می‌توانند بسته به پرواز، و در موارد معدودی، حتی در وسط پرواز تغییر کنند. به عبارت دیگر، اگر یک هواپیمای خاص، چند پرواز در یک روز انجام دهد ممکن است چندین شناسه را از آن خود کند (مثلاً مشهد به تهران، سپس تهران به کرمانشاه، بعد کرمانشاه به بندرعباس و…)
2- شماره ثبت هواپیما (Aircrafts Registration)
شماره ثبت، معادل هواپیمایی پلاک خودروی شماست. هرگاه هواپیمایی در یک مرجع قضایی ثبت شود، یک شماره ثبت به آن اختصاص می‌یابد. شماره ثبت هوپیما، تا حدود زیادی بستگی به کشور محل ثبت آن دارد. به‌عنوان مثال، هواپیمایی که در کانادا ثبت شده، شماره ثبتی خواهد داشت که با حرف C شروع می‌شود؛ در فرانسه، شماره‌های ثبت با حرف F شروع می‌شوند، درحالی‌که در آمریکا با حرف N آغاز می‌گردند (فهرست پیش‌شماره‌‌های ثبت هواپیما در کشورهای مختلف). شماره ثبت هواپیماها در ایران با EP (مخفف Empire of Persia) آغاز می‌شود. این عبارت را معمولاً می‌توانید در نزدیکی بخش دُم هواپیماها ببینید.
مثل شناسه پرواز، امکان تغییر شماره ثبت یک هواپیما هم وجود دارد. اگر شخص X، یک جت خصوصی داشته باشد که در کانادا ثبت شده و آن را به شخص Y که در آلمان زندگی میکند بفروشد، شخص Y می‌تواند تصمیم بگیرد هواپیمای جدیدش را در آلمان ثبت کند، که به معنای اختصاص یافتن یک شماره ثبت جدید به آن از سوی مراجع آلمانی است.
3- شماره سریال سازنده (MSN)
شماره سریال سازنده یا Manufacturer Serial Number که به اختصار MSN گفته می‌شود، شماره‌ی منحصربه‌فردی است که به هر هواپیمایی در داخل کارخانه اختصاص می‌یابد. اگر شماره ثبت را معادل هواپیماییِ پلاک خودروی شما در نظر بگیریم، MSN مثل شماره شاسی خودرو است که از جانب سازنده به یک ماشین اختصاص می‌یابد.
با توجه به همین، MSN هواپیما، برخلاف شناسه و شماره ثبت نمی‌تواند تغییر کند و همواره ثابت است. لذا اگر بخواهید هواپیمایی را در طول سال‌های متمادی رهگیری کنید یا تاریخچه‌ای خرید و دست به دست شدن آنرا بیابید، ردیابی شماره MSN راهگشاست. برای مشاهده‌ی پایگاه داده‌ی برخی از شماره‌های MSN می‌توانید از این لنیک استفاده کنید.
4- سیستم ADS-B
ADS-B (مخفف Automatic Dependent Surveillance-Broadcast) فناوری‌ای است که از طریق آن هواپیماها موقعیت خود را به صورت متناوب از طریق سامانه‌های ماهواره اعلام و ثبت میکنند. این سامانه به کارآگاهان و استفاده کنندگان داده‌های آزاد اجازه می‌دهد پروازها را روی وب‌سایت‌هایی که در ادامه این آموزش معرفی خواهیم کرد، ردگیری کنند. چراکه امروزه هواپیماهای سراسر جهان در حال مجهز شدن به ماژول‌های ADS-B Out هستند؛ این ماژول‌ها اطلاعات رمزگذاری‌نشده‌ای را منتقل میکنند که با آنتن‌های زمینی قابل دریافت است. تجهیزات لازم برای دریافت سیگنال‌های ADS-B نسبتاً ارزان بوده و راه‌اندازی آنها آسان است. همین مسئله، امکان پیدایش وب‌سایت‌های ردیابی پرواز را فراهم کرده است.
معرفی سایت های ردیابی پرواز
چند وبسایت وجود دارد که امکان ردیابی پروازها را هم به‌صورت زنده و هم ازطریق سوابق قدیمی پرواز یا هواپیما در اختیار شما می‌گذارند. اینکه شما کدام وبسایت را به‌عنوان صفحه‌ی ردیابی پیشرفته‌ی خود انتخاب کنید به چند عامل بستگی دارد؛ ازجمله هزینه‌ی اشتراک و ترجیحات رابط کاربری. این وب‌سایت‌ها خدمات و انواع مشابهی از اطلاعات را ارائه می‌دهند، اما وقتی شروع به استفاده از آنها می‌کنید احتمالاً به دلایل شخصی، یکی را نسبت به بقیه ترجیح خواهید داد. با اینوجود مثل همه ابزارهای دیگر اوسینت، در اینجا هم توصیه می‌کنیم در ضمن بررسی‌های خود، به یک وبسایت اکتفا نکنید و چند منبع را بررسی کنید؛ چون ممکن است یک منبع نسبت به دیگری حاوی اطلاعات بیشتری باشد.
گاهی می‌بینید پروازی که به دنبالش هستید، در یک وبسایت وجود ندارد. شاید به این خاطر که هیچ سابقه‌ای از آن هواپیما روی آن وبسایت وجود ندارد، اما ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد. توجه کنید که هر وب‌سایتی از طرف گروه متفاوتی از آنتن‌های گیرنده «تغذیه می‌شود»، بنابراین پروازی که در یک صفحه‌ی وب نیست، شاید در دیگری وجود داشته باشد. البته این را هم به یاد داشته باشید که گاهی اشخاص یا دولت‌ها هم درخواست میکنند که این وب‌سایت‌ها به دلایلی پروازشان را نشان ندهند.
Flight Radar 24 (flightradar24.com)
Flight Radar 24 یکی از مشهورترین وب‌سایت‌های ردیابی پرواز است. رابط کاربری پیش‌فرض سایت ساده (اما قابل تنظیم) و سرراست است، همین آنرا به گزینه‌ای عالی برای یادگیری فرآیندهای ردیابی پرواز تبدیل میکند.
Flight Radar 24 هم مثل دیگر صفحات وب معرفی‌شده در این راهنما، امکان مشاهده‌ی سوابق قدیمی پرواز را به شما می‌دهد. به عبارت دیگر، اگر درحال جستجوی شماره ثبت یک هواپیما باشید، می‌توانید سوابقی که این وبسایت از پروازهای گذشته‌ی آن هواپیما دارد را پیدا کنید. این سایت از ویژگی «Playback» هم برخوردار است که امکان مشاهده‌ی پروازهای یک منطقه در مقطعی از گذشته را به شما می‌دهد. این ابزار در مواقعی به درد می‌خورد که می‌خواهید فعالیت‌های فرودگاه خاصی را پیگیری کنید و اهمیت چندانی به شماره ثبت هواپیما نمی‌دهید (یا اصلاً آن را نمی‌دانید).
بررسی همان هواپیمای برجامی ایران ایر در سایت نتیجه زیر را داشت؛ پروازی با مبداء نامعلوم به مقصد تهران!
البته این سایت طرح‌های اشتراکی مختلفی ارائه میکند اما در بسته پایه و رایگان آن، امکان مشاهده زنده پروازها و دسترسی به سوابق هفت روز اخیر آنها وجود دارد.
Radar Box (radarbox24.com)
Radar Box در نگاه اول بسیار شبیه Flight Radar 24 به نظر می‌رسد. واقعیت این است که از جهات بسیاری هم شبیه به هم هستند. اما یک تفاوت کیفی کوچک میان این‌دو این است که وقتی ماوس خود را روی هواپیمایی نگه می‌دارید، رابط کاربری پیش‌فرضِ Radar Box اطلاعات بیشتری را نسبت به Flight Radar 24 نشانتان می‌دهد. این اطلاعات شامل نشان تجاری خط هوایی، شهرهای مبدأ و مقصد، نوع هواپیما و شماره‌ی ثبت آن می‌شود. اگر به دنبال جستجوی سریع یک منطقه هوایی هستید، این ویژگی کوچک می‌تواند جای چندین کلیک را بگیرد (البته Flight Radar24 هم این ویژگی را با اِعمال تغییر کوچکی در تنطیماتش ارائه می‌دهد.)
یکی دیگر از امکانات جالب سایت، نمایش زنده پیام‌های اضطراری هواپیما که توسط خلبان پروازها اعلام شده اند است. در زمان انجام این بررسی، پرواز آمریکایی N64AE اعلام وضعیت اضطراری 7700 کرده و در حال بازگشت به مقصد است… {به امید سلامت همه سرنشینان!}
معنی کدهای اضطراری پرواز
در رابطه با کدهای اضطراری پرواز نیز خوب است مختصراً بدانید:
- کد 7500: اعلام هایجک (Hijack؛ هواپیماربایی)
- کد 7600: اعلام از دست رفتن ارتباط رادیویی
- کد 7700: اعلام وضعیت اضطراری
Flight Aware (flightaware.com)
Flight aware مجموعه بزرگی از اطلاعات پروازهای تجاری است؛ ازجمله اطلاعات سهل‌الوصول آب و هوایی برای مقصدهای مختلف در سرتاسر جهان و یک نقشه‌ی تأخیر فرودگاهی که در صفحه‌ی خانگی سایت در دسترس قرار دارد. این وبسایت از یک فید RSS (به نام «Squawks») حاوی اخبار صنعتی، تالار گفتگو، و حتی بخشی حاوی عکس هواپیماها هم برخوردار است.
Flight Aware این امکان را هم به شما می‌دهد که هرگاه هواپیمای مدّنظرتان نقشه‌ی پروازش را فرستاد، از فرودگاهی بلند شد یا در آن به زمین نشست، یا اگر پرواز دچار تأخیر/لغو/تغییر مسیر شد، از طریق اعلان (Notification) باخبر شوید. البته می‌توانید به صورت ایمیلی هم هشدار‌های پرواز را دریافت کنید. کافیست پرواز مورد نظر را به فهرست هشدار و انتظار برای رسیدن اعلان خود اضافه کنید تا آخرین اخبار مربوط به آن برایتان ایمیل شود.
یک مزیت ویژه این سایت نسبت به دو سایت قبلی، امکان دسترسی رایگان به سوابق پروازی هواپیما در سه ماه گذشته است.
Plane Finder (planefinder.net)
سایت Plane Finder از یک پایگاه داده‌ی هواپیمایی شامل فهرستی از پروازهایی که اخیراً اعلام وضعیت اضطراری کرده‌اند استفاده میکند. این ویژگی باعث می‌شود به سهولت در جریان آخرین اخبار اضطراری هواپیماها قرار بگیرید. علاوه بر این، این سایت امکان ارائه اطلاعات پروازها به صورت داده خام برای استفاده تحلیلگران و توسعه دهندگان را نیز دارد.
ADS-B Exchange (adsexchange.com)
ADS-B Exchange یک پروژه‌ی ذوقی است که از طرف تعدادی آماتور علاقمند برای آماتورهای عاشق حوزه هوایپما و رصد ترافیک هوایی راه افتاده است. به همین خاطر، در این سایت اصلاً ثبت‌نام و سیستم اشتراک پولی وجود ندارد! درعوض، تمام داده‌هایی که پلت‌فرم دریافت میکند به رایگان و به صورت منبع باز (Open Source) در دسترس کاربران قرار می‌گیرد.
این وبسایت به این هم مفتخر است که اطلاعات پرواز را حذف نمی‌کند مگر درصورتی که یک دستور قضایی به این کار وادارش کند، و ادعایش این است که در آن صورت هم هشداری برای کاربرانش می‌فرستد تا آنها را از حذف آن پرواز به خصوص آگاه کند.
البته خبر بد این است که این سایت از پروازهای خیلی از مناطق دنیا، از جمله ایران، پشتیبانی نمی‌کند. لذا عمده استفاده از آن برای رصد پرواز های خارجی و بررسی آنهاست. هرچند قابلیت مثبت ADS-B Exchange این است که با آن می‌توان هواپیمای نظامی و پلیسی (البته مسلماً نه همه آنها!) را هم مشاهده کرد. و همین امکان ویژه آنرا به ابزاری منحصر به فرد و مفیدی برای رصد کردن زنده‌ی نقاط حساس و رویدادهای مهم ترافیک هوایی میکند. نقشه‌ی زنده‌ی این وبسایت (که در زبانه‌ی «Global Radar View» در صفحه‌ی اصلی دیده می‌شود)، یک ویژگی «فیلتر» بسیار کاربردی دارد که به شما اجازه می‌دهد فقط هواپیماهای نظامی را رصد کنید.
البته نکته‌ای که باید مد نظر داشته باشید این است که این سایت پیشتر امکان دسترسی رایگان به سوابق پروازی را نیز داشت، اما از مهرماه سال جاری و تا اطلاع ثانوی این قابلیت را به دلایل مالی تعلیق کرده است.
توییتر (Twitter.com)
بله! توییتر هم می‌تواند برای رصد و به دست آوردن اطلاعات پرواز بسیار مفید باشد. گاهی هواپیمایی که به دنبالش می‌گردید روی هیچ‌یک از وب‌سایت‌های ردیابی پرواز که در بالا معرفی کردیم دیده نمی‌شود. لذا به‌منظور پر کردن شکاف‌های موجود در سوابق پرواز، کارآگاهان اوسینت یک ابزار دیگر هم در اختیار دارند: گزارشات سایر اوسینتکار ها در توییتر!
توییتر پر از افرادی است که وقت زیادی را صرف ردیابی هواپیماها میکنند. برخی از این افراد دقت زیادی به خرج می‌دهند تا هوایپمایی که شخصا آنرا از طریق آنتن یا دوربین شخصی ردیابی و رصد کرده‌اند، ثبت و اعلام کنند. برای یافتن اطلاعات یک هواپیما بر روی توییتر، فقط باید شماره ثبت (همان پلاک هواپیما که در ابتدا توضیح دادیم) آن را جستجو کنید. به این طریق می‌توانید به آسانی به همه توییت‌ها و گزارش‌های منتشر شده درباره آن هواپیما دست پیدا کنید.
مثلا همان هوپیمای ایرباس برجامی ایران‌ایر را در نظر بگیرد. با وارد کردن شناسه آن (EP-IFA) در توییتر، توییت‌ها مربوط به آن نشان داده می‌شود که بعضا می‌تواند حاوی گزارش‌ها و داده‌های جالبی از وضعیت هواپیما باشد:
همانطور که این مثال‌ها نشان می‌دهند، توییتر می‌تواند نه‌تنها منبع تصاویر مرجع از هواپیما، بلکه مرجع شواهدی از حضور یک هواپیما در مکان و زمانی خاص باشد، حتی وقتی که هواپیمای موردنظر در هیچ‌یک از وب‌سایت‌های ردیابی پرواز دیده نمی‌شود.
سایت‌های آرشیو تصاویر هواپیما
یکی روش دیگر که کمک به‌سزایی در روند رصد و رهگیری یک هواپیما میکند، استفاده از سایت‌های هواپیمایاب است. در این سایت‌ها، مردم و به خصوص عاشقان پرواز، تصاویر هواپیماها و هلیکوپتر‌ها را آپلود و به اشتراک می‌گذارند.
این عکس‌ها اغلب از فرود آمدن، بلند شدن و یا پارک شدن هواپیما در فرودگاه گرفته شده و روی سایت قرار داده می‌شوند. لذا می‌توان از این عکس‌ها برای تأیید حضور یک هواپیما در مکان و زمانی خاص استفاده کرد.
برخی از سایت‌های هواپیمایاب که عکس هواپیماهای مختلف را آرشیو میکنند در زیر آمده است:
رصد زنده دوربین‌های مخفی فرودگاه‌ها
این دیگر آخرین راه حل است! اگر دنبال پروازی بودید و از طریق هیچ‌یک از روش‌های بالا آنرا پیدا نکردید، باید خودتان زحمت بکشید و فرودگاه را در نظر بگیرید! سایت AirLive لینک‌هایی به دوربین‌های مداربسته‌ی فرودگاه‌هایی از سراسر جهان دارد، و حتی آنها را با انتقالات کنترل ترافیک هوایی مربوطه‌شان وصل میکند تا بتوانید به‌صورت زنده تماشا و گوش کنید!
یکی از امکانات جذاب (و البته شاید نه چندان کاربردی!) امکان رصد زنده ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) است!
جمع‌بندی
رصد پروازی یکی از انواع ابزارهای اوسینت است که گاها می‌تواند دریچه‌ای جدید از داده را در فرایند یک بررسی باز کند. هر چند استفاده از آن نیازمند دقت، صبر و حوصله است. در این آموزش نیز پس از مرور 4 اصطلاح اساسی مورد نیاز برای رصد هواپیماها، به معرفی برخی از این ابزارها پرداختیم.
اما به طورکلی استراتژی سرچ و استفاده از این ابزارها برای کسب اطلاعات هواپیما به خود شما بستگی دارد. اگر می‌خواهید پروازی که یکی از عزیزانتان در آن است ردگیری کنید، همان شناسه پرواز کفایت میکند. اگر سعی دارید اثبات کنید هواپیمای ثبت‌شده به اسم فلان شخص، در بهمان زمان در بیسار مکان بوده(!)، در این صورت شماره ثبت به دردتان خواهد خورد. و درنهایت، اگر می‌خواهید دست به دست شدن یک هواپیما در طول چند سال را پیگیری کنید، آگاهی از شماره MSN کمکتان خواهد کرد.
شما چه تجربه در زمینه رصد هواپیما دارید؟ ابزار دیگری سراغ دارید؟
مدتها بود دنبال همچین آموزشی بودم. بسیار کامل و کاربردی.
ممنون
اطلاعات خیلی جالبی بود ولی برای من تا به حال نیاز نشده