پهپاد ها برفراز جنگ سوریه
جنگ سوریه با تجدید حملات به این کشور، و اهداف نظامی ایرانی در آن، سرنگون شدن یک اف-16 اسرائیلی توسط ارتش سوریه، و سقوط یک پهپاد ایرانی که وارد حریم هوایی اسرائیل شده بود، پیچیده‌تر شده و به نقطه ی تازهای رسیده است. این مورد آخر، در رابطه با قابلیت ها و فنآوری های نظامی ایران که در سوریه به کار گرفته شده، جزئیات جدید و جالب بخصوصی را نشان داده است.
در فیلم منتشرشده توسط نیروهای دفاع اسرائیل (IDF)، دوربین یک هلیکوپتر آپاچی AH-64 به دنبال پهپادی است که در ارتفاع پایین پرواز می‌کند، آن هم درست پیش از آنکه به نمای کشتار سوییچ کند که نحوه‌ی هدف گرفته شدن پهپاد و سقوط آن را نشان میدهد.
با دیدن تصاویر، به‌نظر نمی‌رسد که شکل مثلثی این پهپاد با هیچ یک از نسخه‌های پهپاد ایرانی که در سوریه فعالیت داشته‌اند، منطبق باشد.
وقتی به شکل مثلثی پهپاد اشاره شد، مایکل کرویکشانک[1] اظهار داشت که این می‌تواند همان پهپادی باشد که پس از غنیمت گرفتن پهپاد آمریکایی سنتینل RQ-170، مدل‌سازی شده است. کپی ایرانی به نام «صاعقه» شناخته می‌شود و در نوامبر 2014 در تلویزیون ایران نمایش داده شده است.
سخنگوی نیروهای دفاعی اسرائیل، سرهنگ دوم جاناتان کُنریکوس[2] بعداً در CNN تأیید کرد که این پهپاد در واقع براساس RQ-170 ساخته شده است.
به گفته‌ی فرماندهان نظامی ایران در جریان مصاحبه‌ای در سال 2014، پهپادهای «صاعقه» با فنآوری برگرفته از مهندسی معکوس سنتینل RQ-170 – یک پهپاد جاسوسی آمریکا که در سال 2011 توسط ایران به زمین نشانده شد- ساخته شده‌اند.
با این وجود، به جز شکل این پهپاد، هیچ مدرک دیگری وجود ندارد که ایران توانسته باشد واقعاً فنآوری RQ-170 را مهندسی معکوس کرده باشد.
معلوم نیست سنتینل چگونه سقوط کرده یا پایین کشیده شده است، اما به‌نظر می‌رسد این پهپاد سالم مانده و اطلاعات ارزشمندی را درخصوص طراحی و اجزای خود، در اختیار ایرانی‌ها گذاشته باشد.
دیوید سانسیاتی[3] در مقاله‌ی سال 2016 خود به نام هوانورد[4]، درباره‌ی اتفاقی که ممکن است برای RQ-170 افتاده باشد بحث می‌کند.
رخداد اخیر، یعنی سرنگون شدن پهپاد ایرانی در ارتفاعات جولان[5]، بهانه خوبی است تا ببینیم چه اطلاعاتی ازطریق منابع باز و روشهای اوسینتی وجود دارد تا بفهمیم پهپاد مذکور از چه نوعی بوده است …
گزارش رسانه‌های ایرانی درمورد سنتینل (آر کیو 170) و صاعقه
نخستین منبع، برنامه‌ای است که 12 نوامبر 2014 از شبکه‌ی خبری ایران به‌نام اخبار سیما[6] پخش شده است. طبق توضیحات ویدئوی این برنامه در یوتیوب، فرماندهان نظامی ایران توضیح می‌دهند که مدل نشان داده شده در فیلم، نسخه‌ای ابتدایی از RQ-170 با مقیاس 60% مدل اصلی است.
با این وجود، مشخص نیست که آیا پهپاد مورد بحث همان پهپادی است که در فیلمِ نشان داده‌شده در حال پرواز دیده می‌شود یا خیر؟ چرا که مدل آخری، دارای اصلاحاتی در سیستم هواگیری است.
بال‌رسِ RQ-170 بیست متر تخمین زده شده، یعنی پهپاد دیده‌شده در حال پرواز در بخش خبری باید بالرس 12 متری داشته باشد. بخش خبری دیگری در پرس تی وی نیز، فیلمی از پرواز پهپاد را در خود دارد.
دو سال بعد از پخش این برنامه، در سال 2016، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC[7]) اعلام کرد که آنها خودشان پهپاد «صاعقه» (به انگلیسی: Thunderbolt) را ساخته‌اند، یک پهپاد جنگی براساس RQ-170.
این بخش خبری چیزی را نشان داد که ظاهراً آشیانه‌ای حاوی ردیفی از حداقل ده پهپاد صاعقه بود. این پهپاد باید بخشی از مدل «سیمرغ» باشد، که نام خود را از پرنده‌ی افسانه‌ای ایرانی گرفته است.
یک متخصص در اخبار دفاعی توضیح داد: «دو کپی وجود دارد که ایران از روی RQ-170 ساخته است. یکی از آنها شاهد 171 است، که با موتور جت کار می‌کند و برای مأموریت‌های شناسایی طراحی شده است. نوع دیگری از این وسیله نیز وجود دارد –که در طراحی مشابه RQ-170 بوده و دارای موتور پیستونی و یک پیشران است.»
براساس توضیحات این ویدئو، اندازه‌های متفاوتی از پهپاد صاعقه مورد آزمایش قرار گرفته‌اند. اما فقط یک نسخه از آنها در حال پرواز در فیلم‌های منبع باز دیده شده است.
در حال حاضر به نظر می‌رسد سه نسخه وجود داشته باشد: دو نسخه از صاعقه در اندازه‌ی کوچکتر، با هواگیری‌های متفاوت، و نسخه‌ای بزرگتر به‌نام شاهد 171 سیمرغ با اصلاحات صورت‌گرفته در هواگیری و غیره، که دارای موتور جت است.
معنادار شدن سنجش‌ها
11 نوامبر ، IDF اینفوگرافیکی در توییتر منتشر کرد که حاوی جزئیات بیشتری بود و می‌گفت که پهپاد مذکور درواقع کپی RQ-170 است؛ با ذکر این جزئیات که طول بال‌رسِ آن به 85 پا -تقریباً 26 متر- می‌رسد. به نظر می‌رسد این نسخه نسبت به آنچه در فیلم 2014 در حال پرواز نشان داده شده، بزرگتر باشد.
اما این درست است؟ برای بررسی می‌توانیم از اندازه‌گیری مربوط به RQ-170 جهت رسیدن به اندازه‌ی بالرس پهپاد ایرانی که از روی آن مدل‌سازی شده استفاده کنیم.
نسخه‌ی اصلی RQ-170 بال‌رسی به طول 20 متر داشته و پهنای نوک بال آن 1.6 متر است. با داشتن این ابعاد میتوان نسبت تقریبی بالرس به نوک بال را 12.5 به 1 تعیین کرد.
با این فرض که همان طراحی RQ-170 در مورد پهپاد ایرانی اعمال شده است، میتوان از تصاویر نوک بال برای محاسبه‌ی بالرس استفاده نمود.
از این عکس منتشرشده از لاشه‌ی پهپاد ایرانی که توسط IDF منتشرشده، میتوان با استفاده از کفش موجود در قاب به‌عنوان یک نقطه‌ی مرجع، طول نوک بال را بین 50 تا 60 سانتیمتر تخمین زد. چنین طولی، بالرس پهپاد را براساس همان نسبت 12.5:1 برابر با 7.5-6.25 س.م برآورد خواهد کرد.
ازاین رو اگر فیلم لاشه‌ی پهپاد در اینترنت را معیار قرار دهیم، بیانیه‌ی IDF در مورد نسخه‌ی ایرانی به طول 26 متر، اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد. جهت تأیید اعتبار ادعای IDF داده‌های دقیق‌تری درمورد این پهپاد مورد نیاز است.
مقایسه‌ی بال‌ها و اجزاء
عکس‌های دیگری که IDF از لاشه‌ی پهپاد منتشر کرده، ما را در شناسایی نسخه‌ی پهپاد سرنگون‌شده توسط آپاچی یاری می‌کند. در تصویر زیر، میتوان به‌وضوح مشاهده کرد که شکل بال این پهپاد مشابه شکل بال پهپاد موجود در فیلم 2016 است
به‌نظر می‌رسد تصاویر پهپاد سقوط کرده و تصاویر پخش شده از تلویزیون ایران، درمقایسه با پهپاد دیده شده در حال پرواز که شکل بالش فرق دارد، متفاوت باشند، هرچند این تفاوت می‌تواند ناشی از بالا بودن دریچه‌ی بال‌ها نیز باشد. با این حال، چند تفاوت فاحش دیگر هم وجود دارد.
پهپاد موجود در تصویر فوق، در مقایسه با نمونه‌ی کوچکتر نشان‌داده شده در آشیانه، بزرگتر بوده و مصرف موتور بالاتری دارد، اگرچه دو مورد از آن‌هایی که در آشیانه دیدیم لوله اگزوز بزرگتری دارند، اما همانطور که در فیلم پهپاد درحال پرواز دیده می‌شود فاقد بخش‌های فوقانی در هر دو سمت، در کنار اگزوز هستند.
فیلم مربوط به قبل از ساقط شدن پهپاد، نشان میدهد که این پهپاد از یک موتور پیستونی هم برخوردار است، چنان که پروانه‌ی آن هم ظاهراً در فیلم پیداست، هرچند نمی‌توان با اطمینان و قطعیت از آن سخن گفت.
اگر این درست باشد، پس نسخه‌ی فعلی که توسط IDF سرنگون شده، همان پهپاد دارای موتور جت به نام شاهد S-171 سیمرغ نیست که در فیلم خبرگزاری‌های رسانه‌ای ایرانی نشان داده شد.
کاربران توییتر، @border9999 و @reutersanders اطلاعاتی درمورد یک فرودگاه نظامی در شرق تهران در اختیار ما قرار دادند، پایگاهی که در آن پهپادهای V-شکل مشابهی از 20 اکتبر 2013 در Google Earth دیده می‌شود. این نسخه‌ها بالرس 10 متری دارند، هرچند از تصاویر موجود معلوم نیست که آنها ماکت هستند یا پهپادهایی که قادرند پرواز کنند.
خلاصه، در حال حاضر سه نسخه‌ی شناخته‌شده از مدل بال-خفاشی وجود دارد: دو نسخه‌ی متفاوت از صاعقه و نسخه‌ای بزرگتر به نام سیمرغ S-171، که مورد آخر در فیلم تلویزیون دولتی ایران در حال پرواز مشاهده شده است.
جنگ‌های پهپادی بیشتر؟
یکی از جزئیات جالب در سخنان IDF، ارجاع به پهپاد مسلح شاعر 129 است، که در فیلم نظارت هوایی اسرائیل نشان داده می‌شود. این فیلم که توسط حساب کاربری IDF در توییتر به اشتراک گذاشته شده، شاعر 129 را در پایگاه هوایی T-4 واقع در غرب پالمیرا، بیرون از آشیانه نشان میدهد که در این مکان خاص در پایگاه هوایی مکان یابی شده است.
آشیانه در پایگاه هوایی نظامی T-4 در استان حمص سوریه مکان یابی شده است.
از زمانی که آنها (ایرانی‌ها) وارد جنگ سوریه شده‌اند (در پی درخواستی از جانب دولت سوریه)، IRCG (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) انواع مختلفی از پهپادهای غیر مسلح هوشمند، دیده‌بانی، هدفگیری و شناسایی را مورد آزمایش قرار داده است، و در ادامه به آزمودن نسخه‌های مسلح نیز مبادرت ورزیده است.
آزمودن این پهپادها در میدان جنگ می‌تواند جایگاه تجاری ایران را برای رقابت در بازار پهپاد در میان کشورهایی که با آنها روابط تجاری دارد، ارتقا دهد. فروش یا صدور دانش در مورد نحوه‌ی ساخت این نوع پهپادهای جنگی نیز یکی از گزینه‌های پیش روی ایران در این بازار است.
کلونی فاسد یا پهپاد تبلیغاتی؟
همانطور که پیش از این توسط دیگر نویسندگان اشاره شده، وقتی صحبت از به نمایش گذاشتن پهپادها به میان می‌آید، هشدارها و ملاحظات رایجی وجود دارد، مثلاً نسخه‌ی جنگی واقعی آن. همه چیز لزوماً آن طور که به نظر می‌رسد نیست – درمورد این پهپادهای ایرانی هم همینطور است.
اغراق کردن درمورد قابلیت‌های نظامی یک پهپاد می‌تواند ارزش تبلیغاتی زیادی داشته باشد، مثلاً جنگنده‌های جت روسی بادکنکی یا قرار دادن مدل‌های نسبتاً کوچک پهپاد در کنار مدل‌های نسبتاً بزرگ، یا در این مورد گذاشتن نوع ناشناخته‌ای از مهمات در محفظه‌ی پهپاد در فیلم تلویزیون ایران، که تمام ویژگی‌های ظاهری یک نسخه‌ی ماکت را داراست.
راجر شاناهان[8]، پژوهشگرِ مؤسسه‌ی لُوی برای سیاست بین‌المللی[9] درمورد پهپاد ایرانی به CNN گفت: «[ظاهراً این پهپاد] از تاکتیک‌های مخفیانه‌ای برخوردار نیست.
شاید این نکته را می‌رساند که تمام کاری که آنها انجام داده‌اند، ساخت پهپادی بهتر نسبت به قبل است، شاید آنها درپی آزمودن همین مطلب بوده‌اند.»
با این وجود، دست کم گرفتن قابلیت‌های هر قدرت نظامی کاری ندارد. ضعیف‌تر به نظر رسیدن هم می‌تواند تاکتیکی برای گمراه کردن دشمن باشد.
سوریه؛ میدان آزمودن پهپادها
با سرعت فعلی پیشرفت‌های فنآوری، منحنی یادگیری بسیاری از نیروهای مسلّح و گروه‌های مسلّح غیردولتی شیب تند و رو به رشدی در زمینه‌ی فنآوری پهپاد داشته است، و احتمالاً شاهد شگفتی‌های بسیاری در آینده‌ی نزدیک خواهیم بود.
سوریه اثبات کرده میدان آزمون مناسبی برای آزمایش کردن پهپاد و تجهیزات مرتبط با آن برای دیگر کشورهاست. از جمله: اعزام یک موشک دقیق تازه در جریان حمله‌ی پهپاد ظاهراً آمریکایی، اعزام گسترده‌ی پهپادهای تجاری توسط حزب الله و دولت موسوم به اسلامی (داعش).
استفاده‌ی ایران از پهپادهای ISR شاهد 129 در حملات و مأموریت‌های هدفگیری، به پرواز درآمدن هشتاد پهپاد روسی در پشتیبانی از عملیات نظامی این کشور، و حمله‌ی گروهی از پهپادهای دست ساز مجهز به نارنجکِ متعلق به گروه‌های مسلح سوری به پایگاه هوایی میزبان جت‌های جنگنده‌ی روسیه در پایگاه هوایی حمیمیم.
مترجم: ر. سپهر
[2]Jonathan Conricus
[3]David Cenciotti
[4]Aviationist
[5]Golan Heights
[6]ظاهراً نویسنده به اشتباه تصور کرده اخبار سیما که در لوگوی برنامه ذکر شده نام یک شبکه‌ی خبری است. [مترجم.]
[7]the Islamic Revolutionary Guard Corps
[8] Rodger Shanahan
[9] Lowy Institute for International Policy
