بررسی اوسینتی پهپاد های ایرانی در سوریه

پهپاد ها برفراز جنگ سوریه

جنگ سوریه با تجدید حملات به این کشور، و اهداف نظامی ایرانی در آن، سرنگون شدن یک اف-16 اسرائیلی توسط ارتش سوریه، و سقوط یک پهپاد ایرانی که وارد حریم هوایی اسرائیل شده بود، پیچیده‌تر شده و به نقطه­ ی تازه‌‎ای رسیده است. این مورد آخر، در رابطه با قابلیت ­ها و فن­آوری­ های نظامی ایران که در سوریه به کار گرفته شده، جزئیات جدید و جالب بخصوصی را نشان داده است.

در فیلم منتشرشده توسط نیروهای دفاع اسرائیل (IDF)، دوربین یک هلی­کوپتر آپاچی AH-64 به دنبال پهپادی است که در ارتفاع پایین پرواز می­‌کند، آن هم درست پیش از آنکه به نمای کشتار سوییچ کند که نحوه‌­­ی هدف گرفته شدن پهپاد و سقوط آن را نشان میدهد.

با دیدن تصاویر، به‌­نظر نمی‌­رسد که شکل مثلثی این پهپاد با هیچ ­یک از نسخه‌­های پهپاد ایرانی که در سوریه فعالیت داشته­‌اند، منطبق باشد.

وقتی به شکل مثلثی پهپاد اشاره شد، مایکل کرویک­شانک[1] اظهار داشت که این می‌­تواند همان پهپادی باشد که پس از غنیمت گرفتن پهپاد آمریکایی سنتینل RQ-170، مدل­‌سازی شده است. کپی ایرانی به­ نام «صاعقه» شناخته می‌­شود و در نوامبر 2014 در تلویزیون ایران نمایش داده شده است.

سخنگوی نیروهای دفاعی اسرائیل، سرهنگ دوم جاناتان کُنریکوس[2] بعداً در CNN تأیید کرد که این پهپاد در واقع براساس RQ-170 ساخته شده است.

به گفته‌­ی فرماندهان نظامی ایران در جریان مصاحبه‌­ای در سال 2014، پهپادهای «صاعقه» با فن‌­آوری برگرفته از مهندسی معکوس سنتینل RQ-170 – یک پهپاد جاسوسی آمریکا که در سال 2011 توسط ایران به زمین نشانده شد- ساخته شده‌­اند.

با این ‎­وجود، به جز شکل این پهپاد، هیچ مدرک دیگری وجود ندارد که ایران توانسته باشد واقعاً فن­آوری RQ-170 را مهندسی معکوس کرده باشد.

معلوم نیست سنتینل چگونه سقوط کرده یا پایین کشیده شده است، اما به­‌نظر می‌­رسد این پهپاد سالم مانده و اطلاعات ارزشمندی را درخصوص طراحی و اجزای خود، در اختیار ایرانی‌ها گذاشته باشد.

دیوید سانسیاتی[3] در مقاله­‌ی سال 2016 خود به نام هوانورد[4]، درباره‌­ی اتفاقی که ممکن است برای RQ-170 افتاده باشد بحث می‌­کند.

رخداد اخیر، یعنی سرنگون شدن پهپاد ایرانی در ارتفاعات جولان[5]، بهانه خوبی است تا ببینیم چه اطلاعاتی ازطریق منابع باز و روش‌های اوسینتی وجود دارد تا بفهمیم پهپاد مذکور از چه نوعی بوده است …

گزارش رسانه­‌های ایرانی درمورد سنتینل (آر کیو 170) و صاعقه

نخستین منبع، برنامه‌­ای است که 12 نوامبر 2014 از شبکه­‌ی خبری ایران به‌­نام اخبار سیما[6] پخش شده است. طبق توضیحات ویدئوی این برنامه در یوتیوب، فرماندهان نظامی ایران توضیح می­‌دهند که مدل نشان‌­ داده­‌ شده در فیلم، نسخه‌­ای ابتدایی از RQ-170 با مقیاس 60% مدل اصلی است.

با این ­وجود، مشخص نیست که آیا پهپاد مورد بحث همان پهپادی است که در فیلمِ نشان داده‌­شده در حال پرواز دیده می­‌شود یا خیر؟ چرا که مدل آخری، دارای اصلاحاتی در سیستم هواگیری است.

بال‌­رسِ RQ-170 بیست متر تخمین زده شده، یعنی پهپاد دیده­‌شده در حال پرواز در بخش خبری باید بال­‌رس 12 متری داشته باشد. بخش خبری دیگری در پرس تی وی نیز، فیلمی از پرواز پهپاد را در خود دارد.

دو سال بعد از پخش این برنامه، در سال 2016، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC[7]) اعلام کرد که آنها خودشان پهپاد «صاعقه» (به انگلیسی: Thunderbolt) را ساخته­‌اند، یک پهپاد جنگی براساس RQ-170.

این بخش خبری چیزی را نشان داد که ظاهراً آشیانه­‌ای حاوی ردیفی از حداقل ده پهپاد صاعقه بود. این پهپاد باید بخشی از مدل «سیمرغ» باشد، که نام خود را از پرنده­‌ی افسانه‌­ای ایرانی گرفته است.

یک متخصص در اخبار دفاعی توضیح داد: «دو کپی وجود دارد که ایران از روی RQ-170 ساخته است. یکی از آنها شاهد 171 است، که با موتور جت کار می‌­کند و برای مأموریت‌­های شناسایی طراحی شده است. نوع دیگری از این وسیله نیز وجود دارد –که در طراحی مشابه RQ-170 بوده و دارای موتور پیستونی و یک پیشران است.»

براساس توضیحات این ویدئو، اندازه­­‌های متفاوتی از پهپاد صاعقه مورد آزمایش قرار گرفته­‌اند. اما فقط یک نسخه از آنها در حال پرواز در فیلم­‌های منبع باز دیده شده است.

در حال‌­ حاضر به نظر می‌­رسد سه نسخه وجود داشته باشد: دو نسخه از صاعقه در اندازه­‌ی کوچک‌تر، با هواگیری­‌های متفاوت، و نسخه­‌ای بزرگ‌تر به­‌نام شاهد 171 سیمرغ با اصلاحات صورت‌­گرفته در هواگیری و غیره، که دارای موتور جت است.

معنادار شدن سنجش‌­ها‌

11 نوامبر ، IDF اینفوگرافیکی در توییتر منتشر کرد که حاوی جزئیات بیشتری بود و می‌­گفت که پهپاد مذکور درواقع کپی RQ-170 است؛ با ذکر این جزئیات که طول بال­‌رسِ آن به 85 پا -تقریباً 26 متر- می‌­رسد. به نظر می‌­رسد این نسخه نسبت به آنچه در فیلم 2014 در حال پرواز نشان داده شده، بزرگتر باشد.

اما این درست است؟ برای بررسی می‌­توانیم از اندازه­‌گیری مربوط به RQ-170 جهت رسیدن به اندازه‌­ی بال­‌رس پهپاد ایرانی که از روی آن مدل‌سازی شده استفاده کنیم.

نسخه­‌ی اصلی RQ-170 بال­‌رسی به طول 20 متر داشته و پهنای نوک بال آن 1.6 متر است. با داشتن این ابعاد می­توان نسبت تقریبی بال­‌رس به نوک بال را 12.5 به 1 تعیین کرد.

با این فرض که همان طراحی RQ-170 در مورد پهپاد ایرانی اعمال شده است، می­‌توان از تصاویر نوک بال برای محاسبه­‌ی بال­‌رس استفاده نمود.

از این عکس منتشرشده از لاشه­‌ی پهپاد ایرانی که توسط IDF منتشرشده، می­‌توان با استفاده از کفش موجود در قاب به‌­عنوان یک نقطه‌­ی مرجع، طول نوک بال را بین 50 تا 60 سانتی­متر تخمین زد. چنین طولی، بال­‌رس پهپاد را براساس همان نسبت 12.5:1 برابر با 7.5-6.25 س.م برآورد خواهد کرد.

ازاین ­رو اگر فیلم لاشه‌­ی پهپاد در اینترنت را معیار قرار دهیم، بیانیه­‌ی IDF در مورد نسخه­‌ی ایرانی به طول 26 متر، اغراق‌­آمیز به نظر می‌رسد. جهت تأیید اعتبار ادعای IDF داده‌­های دقیق­‌تری درمورد این پهپاد مورد نیاز است.

مقایسه‌­ی بال­‌ها و اجزاء

عکس‌­های دیگری که IDF از لاشه‌­ی پهپاد منتشر کرده، ما را در شناسایی نسخه‌­ی پهپاد سرنگون‌­شده توسط آپاچی یاری می‌­کند. در تصویر زیر، می‌توان به‌­وضوح مشاهده کرد که شکل بال این پهپاد مشابه شکل بال پهپاد موجود در فیلم 2016 است

به‌­نظر می‌­رسد تصاویر پهپاد سقوط کرده و تصاویر پخش­ شده از تلویزیون ایران، درمقایسه با پهپاد دیده‌ ­شده در حال پرواز که شکل بالش فرق دارد، متفاوت باشند، هرچند این تفاوت می­‌تواند ناشی از بالا بودن دریچه‌­ی بال‌­ها نیز باشد. با این ­حال، چند تفاوت­ فاحش دیگر هم وجود دارد.

پهپاد موجود در تصویر فوق، در مقایسه با نمونه­‌ی کوچکتر نشان‌­داده شده در آشیانه، بزرگتر بوده و مصرف موتور بالاتری دارد، اگرچه دو مورد از آن‌هایی که در آشیانه دیدیم لوله اگزوز بزرگتری دارند، اما همان­طور که در فیلم پهپاد درحال­ پرواز دیده می‌­شود فاقد بخش­‌های فوقانی در هر دو سمت، در کنار اگزوز هستند.

فیلم مربوط به قبل از ساقط شدن پهپاد، نشان می‌­دهد که این پهپاد از یک موتور پیستونی هم برخوردار است، چنان­ که پروانه­‌ی آن هم ظاهراً در فیلم پیداست، هرچند نمی­‌توان با اطمینان و قطعیت از آن سخن گفت.

اگر این درست باشد، پس نسخه‌­ی فعلی که توسط IDF سرنگون شده، همان پهپاد دارای موتور جت به نام شاهد S-171 سیمرغ نیست که در فیلم خبرگزاری­‌های رسانه‌­ای ایرانی نشان داده شد.

کاربران توییتر، @border9999 و @reutersanders اطلاعاتی درمورد یک فرودگاه نظامی در شرق تهران در اختیار ما قرار دادند، پایگاهی که در آن پهپادهای V-شکل مشابهی از 20 اکتبر 2013 در Google Earth دیده می­‌شود. این نسخه­‌ها بال­رس 10 متری دارند، هرچند از تصاویر موجود معلوم نیست که آنها ماکت هستند یا پهپادهایی که قادرند پرواز کنند.

توییت مربوط به این تصویر

خلاصه، در حال حاضر سه نسخه­‌ی شناخته‌­شده از مدل بال-خفاشی وجود دارد: دو نسخه­‌ی متفاوت از صاعقه و نسخه‌­ای بزرگتر به نام سیمرغ S-171، که مورد آخر در فیلم تلویزیون دولتی ایران در حال پرواز مشاهده شده است.

جنگ‌­های پهپادی بیشتر؟

یکی از جزئیات جالب در سخنان IDF، ارجاع به پهپاد مسلح شاعر 129 است، که در فیلم نظارت هوایی اسرائیل نشان داده می‌­شود. این فیلم که توسط حساب کاربری IDF در توییتر به اشتراک گذاشته شده، شاعر 129 را در پایگاه هوایی T-4 واقع در غرب پالمیرا، بیرون از آشیانه نشان می­‌دهد که در این مکان خاص در پایگاه هوایی مکان ­یابی شده است.

آشیانه در پایگاه هوایی نظامی T-4 در استان حمص سوریه مکان­ یابی شده است.

از زمانی که آنها (ایرانی‌ها) وارد جنگ سوریه شده‌­اند (در پی درخواستی از جانب دولت سوریه)، IRCG (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) انواع مختلفی از پهپادهای غیر مسلح هوشمند، دیده‌­بانی، هدف­‌گیری و شناسایی را مورد آزمایش قرار داده است، و در ادامه به آزمودن نسخه‌­های مسلح نیز مبادرت ورزیده است.

آزمودن این پهپادها در میدان جنگ می­‌تواند جایگاه تجاری ایران را برای رقابت در بازار پهپاد در میان کشورهایی که با آنها روابط تجاری دارد، ارتقا دهد. فروش یا صدور دانش در مورد نحوه‌­ی ساخت این نوع پهپادهای جنگی نیز یکی از گزینه­‌های پیش روی ایران در این بازار است.

کلونی فاسد یا پهپاد تبلیغاتی؟

همان­طور که پیش از این توسط دیگر نویسندگان اشاره شده، وقتی صحبت از به نمایش گذاشتن پهپادها به میان می‌­آید، هشدارها و ملاحظات رایجی وجود دارد، مثلاً نسخه­‌ی جنگی واقعی آن. همه­‌ چیز لزوماً آن­ طور که به نظر می‌­رسد نیست – درمورد این پهپادهای ایرانی هم همین­طور است.

اغراق کردن درمورد قابلیت‌­های نظامی یک پهپاد می‌­تواند ارزش تبلیغاتی زیادی داشته باشد، مثلاً جنگنده‌­های جت روسی بادکنکی یا قرار دادن مدل‌های نسبتاً کوچک پهپاد در کنار مدل‌­های نسبتاً بزرگ، یا در این مورد گذاشتن نوع ناشناخته­‌ای از مهمات در محفظه­‌ی پهپاد در فیلم تلویزیون ایران، که تمام ویژگی­‌های ظاهری یک نسخه­‌ی ماکت را داراست.

راجر شاناهان[8]، پژوهشگرِ مؤسسه­‌ی لُوی برای سیاست بین‌­المللی[9] درمورد پهپاد ایرانی به CNN گفت: «[ظاهراً این پهپاد] از تاکتیک­‌های مخفیانه‌ای برخوردار نیست.

شاید این نکته را می‌­رساند که تمام کاری که آنها انجام داده‌­اند، ساخت پهپادی بهتر نسبت به قبل است، شاید آنها درپی آزمودن همین مطلب بوده‌­اند.»

با این ­وجود، دست­ کم گرفتن قابلیت­‌های هر قدرت نظامی کاری ندارد. ضعیف‌­تر به نظر رسیدن هم می­‌تواند تاکتیکی برای گمراه کردن دشمن باشد.

سوریه؛ میدان آزمودن پهپادها

با سرعت فعلی پیشرفت­‌های فن‌­آوری، منحنی یادگیری بسیاری از نیروهای مسلّح و گروه­‌های مسلّح غیردولتی شیب تند و رو به رشدی در زمینه‌­ی فن­آوری پهپاد داشته است، و احتمالاً شاهد شگفتی‌­های بسیاری در آینده‌­ی نزدیک خواهیم بود.

سوریه اثبات کرده میدان آزمون مناسبی برای آزمایش کردن پهپاد و تجهیزات مرتبط با آن برای دیگر کشورهاست. از جمله: اعزام یک موشک دقیق تازه در جریان حمله‎­ی پهپاد ظاهراً آمریکایی، اعزام گسترده‌­ی پهپادهای تجاری توسط حزب­ الله و دولت موسوم به اسلامی (داعش).

استفاده­‌ی ایران از پهپادهای ISR شاهد 129 در حملات و مأموریت‌­های هدف­گیری، به پرواز درآمدن هشتاد پهپاد روسی در پشتیبانی از عملیات نظامی این کشور، و حمله‌ی گروهی از پهپادهای دست­ ساز مجهز به نارنجکِ متعلق به گروه‌­های مسلح سوری به پایگاه­‌ هوایی میزبان جت­‌های جنگنده‌­ی روسیه در پایگاه هوایی حمیمیم.

مترجم: ر. سپهر

[1]Michael Cruickshank

[2]Jonathan Conricus

[3]David Cenciotti

[4]Aviationist

[5]Golan Heights

[6]ظاهراً نویسنده به اشتباه تصور کرده اخبار سیما که در لوگوی برنامه ذکر شده نام یک شبکه‌­ی خبری است. [مترجم.]

[7]the Islamic Revolutionary Guard Corps

[8] Rodger Shanahan

[9] Lowy Institute for International Policy