کرونا به روایت اوسینت: تاثیر بر میزان پرواز ها

هشت ماه از شیوع ویروس کرونا در چین میگذرد و دنیا درگیر عجیب‌ترین و جهانی‌ترین حادثه تاریخ معاصر شده است… مردم جهان، اندک اندک، در حال آغاز نوع جدیدی از زندگی هستند که ماسک، شستشوی مداوم دست و در خانه ماندن وجه مشترک آن در همه دنیاست! اما در این پرونده چند قسمتی از «کرونا به روایت اوسینت» قصد داریم از طریق ابزارهای کاربردی منبع باز (OSINT)، تاثیر کرونا بر میزان سفر، پرواز و رفت و آمد مردم دنیا را بررسی کنیم و ببینیم چطور از طریق تصاویر ماهواره‌ای، وبکم‌های پخش زنده، داده‌های آزاد ترافیکی و … می‌توان تحلیلی درباره میزان فعالیت‌های انسانی به دست آورد!

در اولین قسمت، نگاهی به وضعیت سفرهای هوایی در دوران کرونا داریم و میزان پرواز هواپیماها در جهان را پیش از شیوع ویروس و بعد از آن از طریق سایت‌های آرشیو پرواز بررسی می‌کنیم. شما نیز می‌توانید از طریق آموزشی که پیش از این درباره شیوه‌های ردیابی و رهگیری آنلاین هواپیماها ارائه کرده بودیم از خانه، اوضاع پروازها در دوران کرونا را زیر نظر داشته باشید!

از زمانی که اولین موارد ابتلا به ویروس کرونای جدید (کووید-۱۹) در دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین گزارش شد، چند ماه گذشته است و این ویروس – در زمان نگارش این مقاله – بیش از ۱.۵ میلیون نفر را مبتلا، و حداقل ۹۴۰۰۰ نفر از آنها را کشته است. در کنفرانس مطبوعاتی ۱۶ مارس، مدیر کلّ سازمان بهداشت جهانی همه‌­گیری جهانی کووید ۱۹ را «مهم­ترین بحران بهداشت جهانی در عصر حاضر» خواند.

چین، از طرفی نخستین کشور متأثر از این شیوع، و از طرف دیگر اولین کشوری بود که قوانین فاصله­‌گذاری اجتماعی (Social distancing) را به اجرا درآورد؛ قوانینی که از آن زمان تاکنون تبدیل به بخشی از زندگی روزمره­‌ی درصد رو به رشدی از جمعیت جهان شده­‌اند. هرچند این قوانین بسته به هر منطقه، از نظر شدّت اجرا و میزان رعایت سطح متفاوتی دارد، اما در همه جا منجر به کاهش چشم­گیر فعالیت­‌های انسانی در خارج از منزل شده است. درواقع، همه­‌گیری کووید-۱۹ مسافت، دفعات، و مقصد سفرهای ما را محدود کرده است؛ از سفرهای هوایی گرفته تا بازارچه های خرید میوه و تره بار!

می­‌توان بخشی از این کاهش در فعالیت­‌های انسانی را با استفاده از ابزارهای منبع باز و اوسینتی، مشاهده و اندازه­‌گیری کرد. در این مقاله، از بعضی از همین ابزارها استفاده می­کنیم تا ببینیم چطور این همه­‌گیری، بخش عظیمی از جهان را زمین‌­گیر کرده است. در واقع از طریق این ابزارها حتی در چهاردیواری خانه‌­ی خودتان می­توانید به راحتی ببینید که دنیا در حال حاضر چه شکلی است. یک لحظه نگاهی بیاندازید و سکون جهان را مشاهده کنید!

بررسی تاثیر کرونا بر ترافیک هواپیماها

صنعت خطوط هوایی، یکی از صنایعی است که بیشترین ضربه را از رکود جهانی ناشی از همه­‌گیری کووید-۱۹ خورده است، مدیرعامل خطوط هوایی آمریکا می‌­گوید که اثرات شیوع کرونا بر این صنعت «بدتر از ۱۱ سپتامبر بوده است». اما داده‌­های منبع باز برای ردگیری پروازها می­توانند ما را در سنجش میزان اثرات این ویروس بر سفر هوایی یاری کنند و تأثیری را که بر جابه­‌جایی انسان و کالا در سرتاسر جهان داشته به تصویر بکشند.

هم Flighteadar24 و هم Radarbox24، تعداد هواپیماهایی را که در بازه‌­ی زمانی تعیین­‌شده ردگیری کرده­‌اند، اعلام می­کنند. ما معمولاً از این سایت­‌ها به­‌منظور ردگیری جابه­‌جایی افراد در سرتاسر جهان استفاده می­کنیم. اما در این مورد، از این داده‌ها در جهت عکس بهره می­گیریم: «چطور افراد در جریان این همه­‌گیری، جابه­‌جا نمی‌­شوند!»

صفحه­‌ی آمار Flightradar24، تعداد پروازهایی را نشان می­دهد که این وب­سایت طی ۹۰ روز گذشته ردگیری کرده است. متوسط جابه­‌جایی هفت‌روزه­‌ی آن (یعنی تعداد متوسط پروازهای ردگیری­‌شده در هر روز در طول یک دوره­‌ی هفت‌روزه) از حداقل ۱۵۹،۶۰۵ پرواز در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹، تا حداکثر ۱۷۹،۲۸۲ در روز دهم ژانویه‌­ی ۲۰۲۰ نوسان داشته است. بالاترین نقطه­‌ی اوج اخیر تعداد پروازها، ۹ مارس بوده که این عدد به ۱۷۸،۷۸۶ پرواز رسیده است.

آمار پرواز Radarbox24 به سه دسته تقسیم می­شود: پروازهای تجاری، فرودگاه­‌های مهم، و خطوط هوایی مهم. دسته­‌ی پروازهای تجاری، تعداد پروازهای تجاری ردگیری­‌شده توسط این وب­سایت در یک روز معیّن را اعلام می­کند. این داده­‌ها افت فاحشی را در تعداد پروازهای روزانه، از زمانی نشان می­‌دهند که کووید-۱۹ شروع به درگیر کردن بخش بیشتری از جمعیت جهان کرد. مثلاً، این وب­سایت ۱۰۱،۰۲۸ پرواز  تجاری را در روز ۲۰ فوریه­ ۲۰۲۰ ردگیری کرده است؛ در حالی که ۲۳ مارس، فقط ۴۹،۲۳۸ پرواز ردگیری شده‌­اند.

همین ابزارهای اوسینت، امکان به تصویر کشیدن این اعداد خام را هم فراهم می­‌سازند. مثلاً، ویژگی تاریخی Flightradar24 به کاربران اجازه می­دهد هر بخشی از حریم هوایی جهان را در مقطع مشخصی از گذشته مشاهده کنند.

ایتالیا

اسلایدر زیر، حریم هوایی ایتالیا را در دو تاریخ نشان می­دهد: ۳۱ ژانویه­‌ی ۲۰۲۰ که اولین مورد کووید-۱۹ در این کشور گزارش شد، و ۲۴ مارس ۲۰۲۰، تقریباً دو هفته بعد از قرنطینه شدن ایتالیا:

اسپانیا و پرتغال

در قسمت زیر، حریم هوایی شبه­‌جزیره­‌ی ایبری (اسپانیا و پرتغال) را در روزی می­بینیم که اسپانیا از نخستین مورد ابتلا به ویروس در کشور خود خبر داد ۳۱ ژانویه­ ۲۰۲۰، و ۲۴ مارس ۲۰۲۰: (برای مشاهده وضعیت فعلی به پی‌نوشت انتهای گزارش رجوع کنید)

آمریکای مرکزی و جنوبی

البته آسمان­‌های اروپا تنها جایی نیستند که به خاطر کووید-۱۹ خالی شده­‌اند. اسلایدر زیر، حریم هوایی پرو را در روزی نشان می­دهد که این کشور اولین مورد ابتلا به ویروس را گزارش داد ۶ مارس ۲۰۲۰، و همین­طور روز ۲۴ مارس ۲۰۲۰. (هر یک از این تصاویر، حوالی ظهر در دو تاریخ یادشده گرفته شده‌­اند.)

همینطور پاناما که فرودگاه بین­‌المللی Tocumen آن، قطب ترانزیت در منطقه آمریکای لاتین و جنوبی است. نوار متحرّک زیر، ترافیک هوایی بر فراز پاناما را در روزی نشان می‌­دهد که این کشور از نخستین مورد مرگ بر اثر کووید-۱۹ خبر داد، یعنی ۱۰ مارس، و هم­چنین روز ۲۴ مارس ۲۰۲۰. این تصاویر نیز حوالی ظهر در دو تاریخ یادشده گرفته شده‌­اند.

البته شما هم می­توانید با بارگیری داده­‌ها در قالب یک فایل CSV و با استفاده از هر روش برنامه‌­نویسی که برای سازمان­دهی و تصویرسازیِ آنها ترجیح می‌دهید، با داده‌­ها بازی کنید. ما خودمان این کار را انجام دادیم تا تغییرات رخ­داده در تعداد پروازها را بسته به تعداد موارد تأییدشده‌­ی ابتلا به ویروس در هر منطقه رسم کنیم. در ادامه نتایج ما را مشاهده می­کنید:

همانطور که در این نمودار می‌بینید، بعد از اینکه بیش از ۱۰۰۰ مورد ابتلا به کووید-۱۹ در هر منطقه تأیید شده است، پروازهای ورودی و خروجی به آن ناحیه، کاهش چشم‌گیری داشته‌اند که نشان‌دهنده تاثیر شدید کرونا بر پرواز ها در جهان است.  درمجموع، تعداد کلّ پروازهای جهان، فقط زمانی افت واقعاً فاحشی را تجربه کرد که آمریکا بیش از ۱۰۰۰ مورد ابتلای تأییدشده داشت. البته، این را نمی‌توان به شکل رابطه‌ی علت و معلولی دید، چرا که هم‌زمان با مقطعی رخ داد که بیشتر جهان ویروس را جدی گرفته بود و دولت‌ها هر روز مرزهای خود را می‌بستند.

جمع‌بندی: کرونا و آسمان خلوت

با استفاده از ابزارهای اوسینت به سادگی تاثیر شیوع ویروس کرونا بر کاهش شدید میزان سفرهای هوایی و تعداد پرواز هواپیما در سراسر جهان را دیدیم. بااین­‌وجود، بررسی تاثیر کرونا بر اتفاقات روی زمین جالب تر است! موضوعی که در گزارش بعدی به آن می‌پردازیم تا از طریق ابزارهای اوسینتی، مثل وبکم‌ها، نقشه‌های آنلاین و …، ببینیم که چطور مکان­‌هایی که روزگاری مملو از جمعیت بودند، امروز کاملاً خالی به نظر می­رسند…

مترجم: ر.سپهر

پی‌نوشت ۱: اوضاع الان چگونه است؟!

نگارش این پست به چند ماه قبل بازمیگردد. لذا محدوده‌های مشابه گزارش سایت بلینگ کت را در زمان کنونی بررسی کردیم تا ببینیم آیا جهان به حالت عادی بازگشته است یا خیر؟! حریم هوایی ایتالیا را در دو تاریخ ۲۴ مارس ۲۰۲۰، تقریباً دو هفته بعد از ورود این کشور به قرنطینه، و ۲ اوت ۲۰۲۰ (۱۲ مرداد ۹۹):

در قسمت زیر، حریم هوایی شبه­‌جزیره­‌ی ایبری (اسپانیا و پرتغال) را در ۲۴ مارس ۲۰۲۰، اوج شیوع کرونا، و ۲ اوت ۲۰۲۰ می‌بینیم. جایی که به نظر می‌رسد اوضاع به حالت معمولی بازگشته و کرونا برای مردم عادی شده است:

اما در آمریکای مرکزی و جنوبی کرونا همچنان می‌تازد و کشورهای این منطقه (برزیل، شیلی، پرو، مکزیک، کلمبیا و …) اکنون به صدر آمار ابتلا به کرونا رسیده اند! حریم هوایی این منطقه نیز هنوز به حالت عادی بازنگشته است. پرو هنوز وضعیت خلوت اوج کرونا را دارد. مقایسه تصویر روز ۵ فروردین با ۱۲ مرداد این نکته را به خوبی تایید می‌کند:

پی‌نوشت ۲: در ایران چه خبر است؟!

در ایران نیز کما شاهد کاهش پروازهای عبوری بودیم. «شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران» نیز اعلام کرد در فروردین ۹۹، میزان پروازهای عبوری از حریم هوایی ایران نسبت به فروردین ۹۸، ۸۵ درصد کاهش داشته است که با داده‌ها و تصاویر موجود در گزارش بالا هم‌خوانی دارد و دور از انتظار نیست.

اما با وجود کاهش کلی میزان سفرها و به همان نسبت کاهش پروازها، میل به سفر هوایی در ایرانی‌های افزایش داشته است! جایی که با در اسلاید زیر، مقایسه میزان سرچ کلمات مرتبط با خرید بلیت «قطار»، «اتوبوس» و «هواپیما» در بازه زمانی فروردین تا مرداد سال های ۹۸ و ۹۹، می‌توان دید جستجوی بلیت هواپیما از دیگر وسایل حمل و نقل عمومی فاصله بیشتری گرفته است!

ضمن آنکه مقایسه پراکندگی میزان سرچ بلیت هواپیما، بلیت قطار و بلیت اتوبوس در سطح کشور و به تفکیک استان نیز جالب توجه می‌تواند باشد.