مقایسه مدرک تحصیلی نمایندگان مجلس: «مجلس شورای دکترها!»

مجلس یا پارلمان نخستین راهکاری بوده است که توده‌ها برای جلوگیری از تبدیل حکومت‌ها به دیکتاتوری استفاده کرده اند. در واقع مردم از طریق نمایندگان خود، به طور غیرمستقیم خواست خود را در تصمیم‌گیری برای کشور اعمال می‌کنند. در واقع، مجلس باعث توزیع قدرت تصمیم‌گیری شده و مانع فساد احتمالی حاصل از تمرکز بدون نظارت قدرت می‌شود. اما برای حُسن اجرای این هدف، نیاز است این قدرت به کسانی که شایستگی و تخصص آنرا داشته باشند تفویض شود، در غیر این صورت…! در این گزارش اوسینتی و در آستانه انتخابات یازدمین دوره مجلس، برای پاسخ به این سوال که «چه کسانی (با چه تخصص و مدرکی) مناسب برای جایگاه نمایندگی مجلس هستند؟» به سراغ چند کشور دیگر رفتیم و وضعیت تحصیلی نمایندگان مجلس آنها را مورد بررسی قرار دادیم تا ببینیم مردم دیگر کشورها نمایندگان با چه سطح علمی را به مجلس می‌فرستند؟!

مقدمه؛ چه شد به فکر این موضوع افتادیم؟!

مدرک گرایی در ایران اتفاق تلخی است که تقریبا همه ما ابتدا «قربانی» و بعد مقصر آن هستیم! نبود سازوکار علمی برای استعدادیابی افراد و هدایت آنها در جهت تحصیلی مناسب، تفکیک شبه‌علمی افراد از طریق فیلتر مخوف «کنکور»، انتخاب رشته بر اساس شاخص میزان درآمد و پرستیژ شغلی و نه الزاماً علاقه (رجوع کنید به آمار عجیب و غریب داوطلبان کنکور پزشکی) و در نهایت کیفیت پایین آموزشی در برخی دانشگاه‌ها باعث شده اغلب ما قربانی این سیستم شده باشیم و هدف از ورود به دانشگاه عمدتا فقط کسب مدرک و خلاصی از شرّ تحصیل برای رسیدن به بازار کار باشد، نه جا به جا کردن مرزهای علم و دانش!

در سوی دیگر همه ما مقصر هم هستیم. و تقصیر ما به همان نسبتی است که در تعریف و تمجید خود از افراد، پای کیفیت مدرک آنها (چه از حیث درجه، چه از حیث نوع رشته، چه از حیث نام دانشگاه) را وسط می‌کشیم، حال آنکه معروف است: لاتَنظُر الی «مَن» قال، اُنظُر الی «ما» قال! به جای آنکه قضاوت‌هایمان بر اساس عملکرد افراد و کارایی عملی ایشان باشد، آنها را بر اساس حجم القاب و تعدد عناوین پیش (یا در مواردی پس!) از اسمشان می‌سنجیم؛ «جناب آقای مهندس … مشاورِ فرهنگی (!) معاونِ محترم وزیرِ محترم‌ترِ…!» یا «حجت الاسلام و المسلمین شیخ دکتر … – دامت توفیقاته و بركاته العالیة – »

اما بحث ما درباره ریشه‌یابی ذات مدرک‌گرایی نیست. مدرک‌گرایی (یا حتی مدرک‌پرستی) تبدیل به یک فرهنگ شده است. و بالتبع، «سیاست که زاییده فرهنگ است» نیز آغشته به روح مدرک‌گرای جامعه شده است. نمونه ساده آن هم شرط حداقل تحصیلات برای نامزدی در انتخابات است! مطابق قانون، مجلس مدرک لازم برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری در ایران دکترا یا کارشناسی ارشد و برای مجلس فوق لیسانس تعیین کرده است! شرطی که در کمتر کشورهایی از دنیا وجود دارد:

و دور از انتظار نیست که به دنبال این نگرش، بساط مدارک افتخاری، جعل مدرک یا کسب مدرک از دانشگاه‌های صوری و بدون پشتوانه علمی برای فرصت‌طلبان داغ شده باشد.

در این گزارش قصد داریم طی یک فرایند جمع‌آوری داده اوسینتی، چند کشور شاخص را انتخاب کرده و وضعیت مدرک و تخصص نمایندگان مجلس در آنها را مورد بررسی قرار دهیم تا ببینیم صلاحیت تحصیلی لازم برای جایگاه نمایندگی در این کشورها به چه صورت است؟

تبیین مفاهیم مقدماتی و چارچوب‌های بررسی

پرسش‌های محوری بررسی

در این گزارش از طریق بررسی نمونه‌ای به دنبال این هستیم که به دو سوال زیر پاسخ دهیم:

1- نمایندگان مجلس در دنیا اکثرا چه مدرکی دارند؟ مردم در انتخاب، و بالتبع نامزدها در معرفی خود چقدر برای این مسئله اولویت قائل هستند؟

2- مردم دنیا عمدتا نامزدها با چه تخصص و رشته‌ای را برای نمایندگی در مجلس برمی‌گزینند؟ چه تخصصی برای نمایندگی در مجلس مناسب‌تر است؟

شاخص انتخاب کشورهای مورد بررسی

برای انتخاب کشورها سه ملاک مد نظر قرار گرفت. ملاک اول، میزان اهمیت کشور مورد نظر در میان افکار عمومی ایرانی بود. مرجع بررسی این شاخص، نظرسنجی دانشگاه مریلند درباره محبوب‌ترین کشورها از نگاه ایرانیان بود و انتخاب نهایی کشور ژاپن با محبوبیت 70 درصد نزد ایرانیان شد.

شاخص دوم، انتخاب محبوب‌ترین کشور از طریق رجوع به آمار سفرهای خارجی ایرانی‌ها بود. متاسفانه در این زمینه گزارش رسمی اعلام شده از یک نهاد دولتی وجود نداشت اما همان‌طور که انتظار می‌رفت و پس از بررسی خبرگزاری‌های مختلف، به نظر می‌رسد عراق (به خاطر سفر‌های زیارتی) و ترکیه انتخاب‌های اول ایرانی‌ها برای سفر خارجی است. لذا برای این شاخص ترکیه به عنوان کشور هدف انتخاب شد.

شاخص سوم نیز تعداد نمایندگان مجلس کشورها بود. در جدول زیر تعداد نمایندگان و نسبت آن به جمعیت کشورها آمده است. (مقایسه داده‌های این جدول می‌تواند اطلاعات جالبی در خود داشته باشد که مورد بحث در این گزارش نیست)

لیست تعداد نمایندگان مجلس کشورهای دنیا (کلیک کنید)

کشور	شیوه قانون گذاری	مجلس عوام	مجلس خواص	جمع تعداد نمایندگان	جمعیت	نسبت جمعیت به تعداد نماینده
China, People’s Republic of	تک مجلسی	2,980	—	2,980	1,355,692,576	454,930
United Kingdom	دو مجلسی	650	793	1,443	63,742,977	44,173
Italy	دو مجلسی	630	321	951	61,680,122	64,858
France	دو مجلسی	577	348	925	66,259,012	71,631
India	دو مجلسی	543	245	788	1,236,344,631	1,564,993
European Union	دو مجلسی	751	28	779	511,434,812	656,527
Germany	دو مجلسی	709	69	778	80,996,685	104,109
Japan	دو مجلسی	465	242	707	126,451,398	178,856
Indonesia	دو مجلسی	575	136	711	271,407,446	381,726
Korea, North	تک مجلسی	687	—	687	24,851,627	36,174
Morocco	دو مجلسی	395	270	665	32,987,206	49,605
Burma (Myanmar)	دو مجلسی	440	224	664	55,746,253	83,955
Ethiopia	دو مجلسی	547	108	655	96,633,458	147,532
Thailand	دو مجلسی	500	150	650	67,741,401	104,218
Mexico	دو مجلسی	500	128	628	120,286,655	191,539
Russia	دو مجلسی	450	166	616	142,470,272	231,283
Cuba	تک مجلسی	612	—	612	11,047,251	18,051
Congo, Democratic Republic of the	دو مجلسی	500	108	608	77,433,744	127,358
Spain	دو مجلسی	350	257	607	47,737,941	78,646
Algeria	دو مجلسی	462	144	606	38,813,722	64,049
Brazil	دو مجلسی	513	81	594	202,656,788	341,173
Poland	دو مجلسی	460	100	560	38,346,279	68,475
Turkey	تک مجلسی	600	—	600	81,619,392	136,032
United States	دو مجلسی	435	100	535	318,892,103	596,060
Sudan	دو مجلسی	450	50	500	35,482,233	70,964
Vietnam	تک مجلسی	500	—	500	93,421,835	186,844
South Africa	دو مجلسی	400	90	490	48,375,645	98,726
Nigeria	دو مجلسی	360	109	469	177,155,754	377,731
Romania	دو مجلسی	329	136	465	20,121,641	43,272
Egypt	تک مجلسی	596	—	596	100,388,073	168,436
Ukraine	تک مجلسی	450	—	450	44,291,413	98,425
Pakistan	دو مجلسی	342	104	446	196,174,380	439,853
Kenya	دو مجلسی	349	67	416	45,010,056	108,197
Canada	دو مجلسی	338	105	443	34,834,841	84,346
Yemen	دو مجلسی	301	111	412	26,052,966	63,235
South Sudan	دو مجلسی	332	50	382	11,562,695	30,269
Uganda	تک مجلسی	375	—	375	35,918,915	95,784
Tanzania	تک مجلسی	357	—	357	49,639,138	139,045
Côte d’Ivoire	دو مجلسی	255	99	354	22,848,945	64,545
Afghanistan	دو مجلسی	250	102	352	31,822,848	90,405
Zimbabwe	دو مجلسی	270	80	350	13,771,721	39,348
Sweden	تک مجلسی	349	—	349	9,723,809	27,862
Nepal	دو مجلسی	275	59	334	28,982,771	86,775
Argentina	دو مجلسی	257	72	329	43,024,374	130,773
Somalia	دو مجلسی	275	54	329	10,428,043	31,696
Iraq	تک مجلسی	325	—	325	32,585,692	100,264
Philippines	دو مجلسی	297	24	321	107,668,231	335,415
Bangladesh	تک مجلسی	300	—	300	166,280,712	554,269
Greece	تک مجلسی	300	—	300	10,775,557	35,919
Korea, South	تک مجلسی	300	—	300	49,039,986	163,467
Malaysia	دو مجلسی	222	70	292	30,073,353	102,991
Iran	تک مجلسی	290	—	290	80,840,713	278,761
Czech Republic	دو مجلسی	200	81	281	10,627,448	37,820
Cameroon	دو مجلسی	180	100	280	23,130,708	82,610
Ghana	تک مجلسی	275	—	275	25,758,108	93,666
Colombia	دو مجلسی	166	102	268	46,245,297	172,557
Mozambique	تک مجلسی	250	—	250	24,692,144	98,769
Serbia	تک مجلسی	250	—	250	7,209,764	28,839
Syria	تک مجلسی	250	—	250	17,951,639	71,807
Uzbekistan	دو مجلسی	150	100	250	28,929,716	115,719
Switzerland	دو مجلسی	200	46	246	8,061,516	32,770
Austria	دو مجلسی	183	62	245	8,223,062	33,564
Bulgaria	تک مجلسی	240	—	240	6,924,716	28,853
Portugal	تک مجلسی	230	—	230	10,813,834	47,017
Australia	دو مجلسی	150	76	226	22,507,617	99,591
Ireland	دو مجلسی	166	60	226	4,832,765	21,384
Netherlands	دو مجلسی	150	75	225	16,877,351	75,010
Sri Lanka	تک مجلسی	225	—	225	21,866,445	97,184
Gabon	دو مجلسی	120	102	222	1,672,597	7,534
Belgium	دو مجلسی	150	60	210	11,420,163	54,382
Angola	تک مجلسی	220	—	220	19,088,106	86,764
Tunisia	تک مجلسی	217	—	217	10,937,521	50,403
Dominican Republic	دو مجلسی	183	32	215	10,349,741	48,138
Congo, Republic of the	دو مجلسی	139	72	211	4,662,446	22,097
Jordan	دو مجلسی	150	60	210	7,930,491	37,764
Finland	تک مجلسی	200	—	200	5,268,799	26,344
Libya	تک مجلسی	200	—	200	6,244,174	31,221
Hungary	تک مجلسی	199	—	199	9,919,128	49,845
Malawi	تک مجلسی	193	—	193	17,377,468	90,039
Chad	تک مجلسی	188	—	188	11,412,107	60,703
Cambodia	دو مجلسی	123	61	184	15,458,332	84,013
Madagascar	دو مجلسی	151	33	184	23,201,926	126,097
Denmark	تک مجلسی	179	—	179	5,569,077	31,112
Belarus	دو مجلسی	110	64	174	9,608,058	55,219
Equatorial Guinea	دو مجلسی	100	70	170	722,254	4,249
Norway	تک مجلسی	169	—	169	5,147,792	30,460
Bolivia	دو مجلسی	130	36	166	10,631,486	64,045
Venezuela	تک مجلسی	165	—	165	28,868,486	174,961
Mali	تک مجلسی	160	—	160	16,455,903	102,849
Chile	دو مجلسی	120	38	158	17,363,894	109,898
Guatemala	تک مجلسی	158	—	158	14,647,083	92,703
Zambia	تک مجلسی	158	—	158	14,638,505	92,649
Oman	دو مجلسی	84	71	155	3,219,775	20,773
Burundi	دو مجلسی	100	54	154	10,395,931	67,506
Kazakhstan	دو مجلسی	107	47	154	17,948,816	116,551
Lesotho	دو مجلسی	120	33	153	1,942,008	12,693
Croatia	تک مجلسی	151	—	151	4,470,534	29,606
Eritrea	تک مجلسی	150	—	150	6,380,803	42,539
Georgia	تک مجلسی	150	—	150	4,935,880	32,906
Saudi Arabia	تک مجلسی	150	—	150	27,345,986	182,307
Senegal	تک مجلسی	150	—	150	13,635,927	90,906
Slovakia	تک مجلسی	150	—	150	5,443,583	36,291
Mauritania	تک مجلسی	146	—	146	3,516,806	24,087
Lithuania	تک مجلسی	141	—	141	2,848,000	19,863
Albania	تک مجلسی	140	—	140	3,020,209	21,573
Ecuador	تک مجلسی	137	—	137	15,654,411	114,266
Laos	تک مجلسی	149	—	149	6,803,699	51,543
Armenia	تک مجلسی	101	—	101	3,060,631	23,364
Palestine	تک مجلسی	132	—	132	4,816,503	36,488
Peru	تک مجلسی	130	—	130	30,147,935	231,907
Slovenia	دو مجلسی	90	40	130	2,070,050	15,295
Haiti	دو مجلسی	99	30	129	9,996,731	77,494
Uruguay	دو مجلسی	99	30	129	3,332,972	25,837
Honduras	تک مجلسی	128	—	128	8,598,561	67,176
Lebanon	تک مجلسی	128	—	128	5,882,562	45,958
Burkina Faso	تک مجلسی	127	—	127	18,365,123	144,607
Azerbaijan	تک مجلسی	125	—	125	9,686,210	77,490
Paraguay	دو مجلسی	80	45	125	6,703,860	53,631
Turkmenistan	تک مجلسی	125	—	125	5,171,943	41,376
Sierra Leone	تک مجلسی	124	—	124	5,743,725	46,320
North Macedonia	تک مجلسی	123	—	123	2,091,719	17,006
Israel	تک مجلسی	120	—	120	7,821,850	65,182
Kosovo	تک مجلسی	120	—	120	1,859,203	15,493
Kyrgyzstan	تک مجلسی	120	—	120	5,604,212	46,702
New Zealand	تک مجلسی	120	—	120	4,401,916	36,682
Guinea	تک مجلسی	114	—	114	11,474,383	100,652
Niger	تک مجلسی	113	—	113	17,466,172	154,568
China, Republic of	تک مجلسی	113	—	113	23,359,928	206,725
Papua New Guinea	تک مجلسی	111	—	111	6,552,730	59,034
Rwanda	دو مجلسی	80	26	106	12,337,138	116,388
Central African Republic	تک مجلسی	105	—	105	5,277,959	50,266
Liberia	دو مجلسی	73	30	103	4,092,310	39,731
Guinea-Bissau	تک مجلسی	102	—	102	1,693,398	16,602
Estonia	تک مجلسی	101	—	101	1,257,921	12,455
Moldova	تک مجلسی	101	—	101	3,583,288	35,478
Latvia	تک مجلسی	100	—	100	2,165,165	21,652
Namibia	دو مجلسی	72	26	98	2,198,406	22,433
Tajikistan	دو مجلسی	63	34	97	8,051,512	83,005
Swaziland	دو مجلسی	65	30	95	1,419,623	14,943
Nicaragua	تک مجلسی	92	—	92	5,848,641	63,572
Togo	تک مجلسی	91	—	91	7,351,374	80,784
Singapore	تک مجلسی	87	—	87	5,567,301	63,992
Maldives	تک مجلسی	85	—	85	393,595	4,631
El Salvador	تک مجلسی	84	—	84	6,125,512	72,923
Jamaica	دو مجلسی	63	21	84	2,930,050	34,882
Benin	تک مجلسی	83	—	83	10,160,556	122,416
Montenegro	تک مجلسی	81	—	81	650,036	8,025
Bahrain	دو مجلسی	40	40	80	1,314,089	16,426
Cyprus	تک مجلسی	80	—	80	1,172,458	14,656
Puerto Rico	دو مجلسی	51	30	81	3,620,897	44,702
Mongolia	تک مجلسی	76	—	76	3,251,587	42,784
Bhutan	دو مجلسی	47	25	72	733,643	10,189
Cabo Verde	تک مجلسی	72	—	72	538,535	7,480
Trinidad and Tobago	دو مجلسی	41	31	72	1,223,916	16,999
Panama	تک مجلسی	71	—	71	3,608,431	50,823
Hong Kong	تک مجلسی	70	—	70	7,112,688	101,610
Mauritius	تک مجلسی	70	—	70	1,331,155	19,017
Djibouti	تک مجلسی	65	—	65	810,179	12,464
Guyana	تک مجلسی	65	—	65	735,554	11,316
Kuwait	تک مجلسی	65	—	65	2,742,711	42,196
Malta	تک مجلسی	65	—	65	412,655	3,174
Timor-Leste	تک مجلسی	65	—	65	1,201,542	9,242
Botswana	تک مجلسی	63	—	63	2,155,784	34,218
Iceland	تک مجلسی	63	—	63	317,351	5,037
Luxembourg	تک مجلسی	60	—	60	520,672	8,678
San Marino	تک مجلسی	60	—	60	32,742	546
Jersey	تک مجلسی	58	—	58	96,513	1,664
Bosnia and Herzegovina	دو مجلسی	42	15	57	3,871,643	67,924
Costa Rica	تک مجلسی	57	—	57	4,755,234	83,425
French Polynesia	تک مجلسی	57	—	57	280,026	4,913
São Tomé and Príncipe	تک مجلسی	55	—	55	190,428	3,462
Bahamas, The	دو مجلسی	38	16	54	321,834	5,960
New Caledonia	تک مجلسی	54	—	54	267,840	4,960
Gambia, The	تک مجلسی	53	—	53	1,925,527	36,331
Vanuatu	تک مجلسی	52	—	52	266,937	5,133
Barbados	دو مجلسی	30	21	51	289,680	5,680
Suriname	تک مجلسی	51	—	51	573,311	11,241
Fiji	تک مجلسی	50	—	50	903,207	8,769
Solomon Islands	تک مجلسی	50	—	50	609,883	18,064
Samoa	تک مجلسی	49	—	49	196,628	4,013
Bermuda	دو مجلسی	36	11	47	69,839	1,486
Kiribati	تک مجلسی	46	—	46	104,488	2,271
Guernsey	تک مجلسی	45	—	45	65,849	1,463
Qatar	تک مجلسی	45	—	45	2,123,160	47,181
Transnistria	تک مجلسی	45	—	45	469,000	10,906
Belize	دو مجلسی	31	12	43	340,844	7,927
United Arab Emirates	تک مجلسی	40	—	40	5,628,805	140,720
American Samoa	دو مجلسی	21	18	39	54,517	1,398
Isle of Man	سه مجلسی	24	11	35	86,866	2,482
Abkhazia	تک مجلسی	35	—	35	243,206	6,948
Antigua and Barbuda	دو مجلسی	17	17	34	91,295	2,685
Seychelles	تک مجلسی	34	—	34	91,650	2,696
South Ossetia	تک مجلسی	34	—	34	53,532	4,573
Artsakh	تک مجلسی	33	—	33	150,932	10,906
Brunei	تک مجلسی	33	—	33	422,675	12,808
Comoros	تک مجلسی	33	—	33	766,865	23,238
Faroe Islands	تک مجلسی	33	—	33	49,947	1,514
Macau	تک مجلسی	33	—	33	587,914	17,816
Marshall Islands	تک مجلسی	33	—	33	70,983	2,151
Dominica	تک مجلسی	32	—	32	73,449	2,295
Greenland	تک مجلسی	31	—	31	57,728	1,862
Northern Mariana Islands	دو مجلسی	20	9	29	51,483	1,775
Andorra	تک مجلسی	28	—	28	85,458	3,052
Grenada	دو مجلسی	15	13	28	110,152	3,934
Saint Lucia	دو مجلسی	17	11	28	163,362	5,834
Tonga	تک مجلسی	26	—	26	106,440	4,094
Liechtenstein	تک مجلسی	25	—	25	37,313	1,493
Palau	دو مجلسی	16	9	25	21,186	847
Cook Islands	تک مجلسی	24	—	24	10,134	422
Monaco	تک مجلسی	24	—	24	30,508	1,271
Saint Martin	تک مجلسی	23	—	23	31,530	1,371
Aruba	تک مجلسی	21	—	21	110,663	5,270
Cayman Islands	تک مجلسی	21	—	21	54,914	2,615
Curaçao	تک مجلسی	21	—	21	146,836	6,992
Saint Vincent and the Grenadines	تک مجلسی	21	—	21	102,918	4,901
Niue	تک مجلسی	20	—	20	1,190	60
Tokelau	تک مجلسی	20	—	20	1,337	67
Wallis and Futuna	تک مجلسی	20	—	20	15,561	778
Nauru	تک مجلسی	19	—	19	9,488	499
Saint Barthelemy	تک مجلسی	19	—	19	7,267	382
Saint Pierre and Miquelon	تک مجلسی	19	—	19	5,716	301
Turks and Caicos Islands	تک مجلسی	19	—	19	49,070	2,583
Gibraltar	تک مجلسی	18	—	18	29,185	1,621
Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha	تک مجلسی	17	—	17	7,776	457
British Virgin Islands	تک مجلسی	15	—	15	32,680	2,179
Guam	تک مجلسی	15	—	15	161,001	10,733
Sint Maarten	تک مجلسی	15	—	15	39,689	2,646
Tuvalu	تک مجلسی	15	—	15	10,782	719
United States Virgin Islands	تک مجلسی	15	—	15	104,170	6,945
Micronesia, Federated States of	تک مجلسی	14	—	14	105,681	7,549
Saint Kitts and Nevis	تک مجلسی	14	—	14	51,538	3,681
Anguilla	تک مجلسی	11	—	11	16,086	1,462
Montserrat	تک مجلسی	11	—	11	5,215	474
Falkland Islands	تک مجلسی	10	—	10	2,840	284
Pitcairn Islands	تک مجلسی	10	—	10	48	5
Christmas Island	تک مجلسی	9	—	9	1,530	170
Norfolk Island	تک مجلسی	9	—	9	2,210	246
Cocos (Keeling) Islands	تک مجلسی	7	—	7	596	85
Vatican City	تک مجلسی	7	—	7	842	120

با توجه به جدول بالا و محدودیت‌های زمانی و مالی تیم ما، کشورهای با تعداد نماینده بسیار زیاد نیز از این بررسی کنار گذاشته شدند و در نهایت گزینه انتخاب شده از این شاخص مجلس رژیم صهیونیستی بود. بخشی از این انتخاب نیز به علت سهل الوصول بودن داده‌های این مجلس بود چراکه تمام اطلاعات نمایندگان این رژیم در پایگاه رسمی کنست (Knesset: نام پارلمان اسرائیل) موجود است.

با این‌حساب کشورهای سوژه «ژاپن»، «ترکیه» و «اسرائیل» شدند. مسئله نهایی که پیش از بررسی درباره آن تصمیم‌گیری شد انتخاب میان مجلس خواص و مجلس عوام بود. برای همین ابتدا لازم است شناختی درباره ماهیت مجالس دوگانه کسب کنیم:

مجلس و انواع شیوه‌های قانون‌گذاری در دنیا

اگر از از مسائل تاریخچه‌ای درباره مجلس (Parliament) مثل اینکه اولین مجالس مشورتی در حکومت را به پارت‌های ایرانی نسبت داده‌اند و یا قدیمی‌ترین پارلمان هم‌چنان فعال را نیز مجلس قانون‌گذاری ایسلند به نام آلدینگ (Althing) – تاسیس سال 930 بعد از میلاد – گفته‌اند بگذریم؛ در دنیا دو سبک مرسوم قانون‌گذاری وجود دارد! عمده کشورها یا تک مجلسی (Unicameral) اند و برخی دو مجلسی (Bicameral).

کشورهای یک مجلسی صرفا دارای یک نهاد قانون‌گذاری هستند و مردم – معمولاً – از طریق انتخاب نمایندگان، به طور غیرمستقیم به فرایند قانون‌گذاری مشروعیت می‌بخشند.

اما در کشورهای دوپارلمانی شاهد تقسیم وظیفه قانون‌گذاری میان دو مجلس هستیم: یکی مجلس عُلیا (Upper House) – یا مجلس خواص یا سنا – و دیگری مجلس عوام (Lower House) – یا سُفلا یا مجلس نمایندگان.

معمولا سنا (Senate) مجموعه‌ای از افراد با نفوذ و با تجربه در حوزه سیاست و کشورداری هستند که وظیفه تصمیم‌گیری‌های اصلی و اساسی کشور را به عهده دارند. مجلس عوام نیز مجلسی است که اغلب مستقیما با رای مردم انتخاب می‌شود و در موارد ساده‌تر قانون‌گذاری می‌کند و باز در اغلب موارد مصوبات آن از فیلتر مجلس خواص عبور می‌کند.

فلسفه پنهان سیستم‌های دومجلسی نیز از دوگانه‌ای مبتنی بر دو مفهوم «ملت»/«مردم» که بر سر راه دموکراسی ایجاد شد نشات گرفته است؛ با این سوال اساسی که «آیا مردم می‌توانند مصلحت ملت را تشخیص دهند یا نه؟».

لذا برای حل این مسئله مجلسی از عقلا و خواص تشکیل شد تا سرنوشت کشور در پیچ و خم تصمیم‌های احساسی ملی یا پوپولیسم و عوام فریبی قرار نگیرد.

کارکرد «مجلس» و «مجمع تشخیص مصلحت» در ایران

در ایران از ابتدای انقلاب 57، ساز و کار یک مجلسی در دستور کار قرار گرفت. ساز و کاری که البته بعدا نارسایی آن (علی‌الخصوص در موارد اختلاف میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان) مشخص شد و نهادی مشورتی به نام «مجمع تشخیص مصلحت نظام» در بازبینی قانون اساسی گنجانده شد. (مراجعه کنید به تاریخچه تاسیس مجمع  تشخیص مصلحت)

البته در بیانی با توجه به کسوت اعضای مجمع تشخیص مصلحت و حیطه اختیارات این نهاد، می‌توان به نوعی آنرا معادل سنا در سایر کشورها به حساب آورد که به عنوان نهاد مشاور رهبری، سیاست‌های اصلی نظام را مشخص می‌کند و در موارد اختلاف نیز ورود پیدا می‌کند.

لذا در این گزارش، بنا بر شباهت‌های موجود در شیوه انتخاب و حیطه اختیارات، ما بررسی را در مورد کشورهای دارای دو مجلس، معطوف به مجلس نمایندگان کردیم که شباهت بیشتری به نهاد رسمی مجلس در ایران دارد.

نتایج بررسی

مجلس ملی کبیر ترکیه ( Türkiye Büyük Millet Meclisi)

در ابتدا اسامی نمایندگان از سایت رسمی مجلس ترکیه استخراج شد. مجلس ترکیه از 598 نماینده تشکیل شده‌است که از حزب‎های مختلف از جمله حزب عدالت و توسعه، حزب جمهوری خلق، حزب جنبش ملی‌گرا و… هستند.

شرط حداقل تحصیلات برای نامزد شدن در انتخابات ترکیه، طی کردن تحصیلات مقدماتی در مدرسه است.

برای بررسی سطح علمی نمایندگان این کشور، آخرین مدرک تحصیلی افراد را ملاک قرار دادیم. البته در این مورد به خاطر تفاوت فرایند تحصیل دانشجویان پزشکی آنها را در دسته جداگانه‌ای قرار دادیم. نتیجه به صورت زیر حاصل شد:

آنطور که به نظر می‌رسد اکثریت (نزدیک به 70 درصد) نمایندگان این کشور مدرک زیر کارشناسی و کارشناسی ارشد دارند و فقط نزدیک به نه درصد (یعنی 55 نفر از حدود 600 عضو مجلس ترکیه) مدرک دکترا دارند. (مقایسه کنید با تعداد نمایندگان دارای مدرک دکتری مجلس290 نفره ایران در انتهای همین گزارش…!)  

اما در ادامه بررسی به این سوال پرداختیم که مردم ترکیه عمدتا نمایندگان با چه حوزه‌ای از تحصیلات را به مجلس می‌فرستند؟

برای این منظور با توجه پراکندگی رشته‌های تحصیلی، آنها را بر اساس شاخه‌های کلی زیر برچسب‌گذاری کردیم:

• حقوق: شامل همه گرایش‌های رشته‌ی حقوق و حسابرسی داخلی
• علوم سیاسی و حکمرانی: شامل علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، ارتباطات، مطالعات کشورها و سیاست‌گذاری‌ها
• علوم اجتماعی: شامل جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی و مطالعات اجتماعی
• علوم انسانی: ادبیات، فلسفه، روانشناسی، تاریخ
• کسب و کار: شامل بازرگانی و تجارت، مدیریت
• اقتصاد: شامل اقتصاد، حسابداری
• فنی: شامل رشته‌های فنی و مهندسی
• علوم تربیتی: شامل مشاوره‌های تحصیلی و فرهنگیان  
• رسانه: شامل روزنامه‌نگاری، رادیو و تلویزیون، گویندگی و نویسندگی
• پزشکی: شامل پزشکی، دندان‌پزشکی، پرستاری و پیراپزشکی
• نظامی: آکادمی دفاع ملی، دانشگاه‌های نظامی
• ورزشی: رشته‌های مرتبط با تربیت‌بدنی
• دبیرستان: فارغ‌التحصیلان رشته‌های فنی و حرفه‌ای (الکترونیک، مکانیک خودرو و …) / مدارس افسری

برخی نمایندگانی نیز که در بیش از یک رشته تحصیل کرده بودند (تغییر رشته، دو مدرکی و …) با توجه به تعداد رشته‌هایشان نسبت گرفته شد. (دو رشته‌ای 0.5، سه رشته‌ای 0.33 و …)

از نتایج فوق چنین برمی‌آید که اکثر نمایندگان مجلس ترکیه تحصیلات مرتبط با رشته حقوق دارند.

مجلس نمایندگان ژاپن (House of Representatives of Japan)

مجلس عوام (نمایندگان) ژاپن دارای 465 نماینده است. برای استخراج اسامی نمایندگان، از سایت رسمی مجلس ژاپن استفاده شد. متاسفانه در سایت مجلس این کشور اطلاعات بیشتری جز اسم و عکس نمایندگان قرار داده نشده است. لذا برای یافتن جزئیات بیشتر، به سراغ سایت‌های شخصی نمایندگان رفتیم که در آنجا اطلاعات کامل خود را منتشر کرده بودند. اطلاعات برخی از نمایندگانی که سایت نداشتند نیز به ناچار از طریق فیس‌بوک آنها یا ویکی‌پدیا بررسی شد. (حدود 10 درصد از افراد نیز هیچ اطلاعاتی درباره خود منتشر نکرده بودند و بررسی مبتنی بر 416 نفر ادامه یافت)

در این بین نکته بسیار جالبی که به آن برخوردیم این بود که اغلب نمایندگان ژاپن صرفا به بیان اینکه فارغ‌التحصیل کدام دانشگاه هستند اکتفا کرده‌اند و اطلاعاتی درباره مدرک خود نداده‌اند! البته مسلماً امکان ردیابی سوابق دانشگاهی افراد از طریق روش‌های اوسینتی وجود دارد اما با توجه به تعداد بالای این موارد امکان و فرصت رصد تمام آنها نبود. (از 465 نماینده که اطلاعات خود را اعلام کرده بودند 391 نفر هیچ اشاره‌ای به سطح مدرک خود نکرده بودند!) لذا در این شرایط عملا امکان بررسی وزنی سطح مدرک نمایندگان مجلس ژاپن وجود نداشت. هرچند از میان 54 نفری که سطح مدرک دانشگاهی خود را اعلام کرده بودند فقط 18 نفر دکترا بودند!

همچنین با توجه به اینکه اغلب این افراد فقط به مدرک آخر خود اشاره کرده بودند، امکان بررسی موارد تغییر رشته‌ای نیز وجود نداشت.

در ادامه بررسی به تنوع رشته‌ای این افراد بر اساس برچسب‌های تعریف شده در بخش قبلی گزارش پرداختیم و نتایج زیر حاصل شد:

همانطور که مشاهده می‌کنید، مشابه ترکیه، در ژاپن نیز اغلب (نزدیک به یک سوم!) نمایندگان در رشته حقوق تحصیل کرده‌اند. در سوی دیگر، کمتر بودن (نزدیک به نصف) تحصیل‌کردگان رشته‌های فنی و مهندسی در کشوری صنعتی مثل ژاپن نسبت به ترکیه موضوع جالب توجهی است.

کنست اسرائیل (Knesset)

مجلس اسرائیل یا کنِسِت (Knesset) مختصات بسیار ویژه در مناسبات سیاسی این رژیم دارد. کِنِست دارای 120 نماینده است و احزاب به نسبت رای که در انتخابات سراسری کسب می‌کنند (حداقل 0.2 درصد) صاحب کرسی می‌شوند. در حیطه اختیارات نیز می‌توان گفت کنست قدرت اصلی سیاسی در اسرائیل است. چراکه تعیین رئیس دولت (که معمولا از طریق ائتلاف میان احزاب تعیین می‌شود)، دادن رای اعتماد به کابینه وزرا و قانون‌گذاری از جمله وظایف این نهاد است.

در این گزارش ما نمایندگان بیست‌ودومین دوره مجلس کنست را مورد بررسی قرار دادیم.  خوشبختانه اسامی و اطلاعات کاملی (از جمله اطلاعات مدارک تحصیلی دانشگاهی) نمایندگان در سایت رسمی کنست موجود است. (توصیه می‌شود در اتصال به این سایت حتما نکات امنیتی را رعایت کنید!)

بررسی کیفیت آخرین مدرک تحصیلی نمایندگان این مجلس به جدول زیر منتهی شد. البته درباره برخی از این افراد که علوم دینی یهودی خوانده بودند، تفاوت‌هایی در درجه مدارک وجود داشت که به صورت جدا آورده شدند. در مورد مدرک تحصیلی سه نفر از نمایندگان هم اطلاعاتی در بررسی اولیه یافت نشد و جامعه آماری به 117 نفر کاهش یافت.

در مرحله بعد به بررسی پراکندگی حوزه تحصیلات این افراد پرداختیم. در اینجا مشابه بررسی برای کشور ترکیه، نمایندگانی که در بیش از دو رشته متفاوت تحصیل کرده اند با ضریب 0.5، سه رشته با 0.33 و … لحاظ شده اند.

همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، اینجا نیز عمده نمایندگان فارغ‌التحصیل رشته حقوق هستند.

مقایسه با ایران

مجلس ایران در ابتدای تاسیس 270 نماینده داشت. طبق اصل 64 قانون اساسی، تعداد نمایندگان هر 10 سال و با بررسی شرایط انسانی، سیاسی، جغرافیایی و … می‌تواند حداکثر 20 عضو اضافه شود. تعداد کنونی نمایندگان 290 نفر است و به نظر می‌رسد از زبان بازنگری قانون اساسی در سال 68، فقط یکبار مسئله افزایش تعداد نمایندگان مردم صورت گرفته است…!

اما گذشته از کمیت،  کیفیت مدرک و حوزه تحصیلات نمایندگان مجلس در ایران به چه صورت است؟! بررسی در این زمینه را به دو گزارش جالبی که خبرگزاری صدا و سیما با عنوان «سطح علمی و تخصص نمایندگان دهمین دوره مجلس شورای اسلامی» و خبرگزاری مشرق با عنوان «سطح علمی مجلس دهم از دیپلم تا دکترا» در خرداد 95 منتشر کرده‌اند استناد می‌کنیم.

بر اساس گزارش سایت مشرق، از  289 نماینده مجلس دهم (یک نفر پیش از تشکیل رسمی مجلس در سانحه رانندگی فوت کرد) 111 نفر، یعنی نزدیک به 40 درصد از نمایندگان، مدرک دکترا دارند!! این در حالی است که مجلسی‌های ترکیه، صرفا 9 درصد «دکتر» هستند و مشخص نیست ما باید از این سطح بالای علمی مجلس خود خوشحال باشیم یا در صحت آن تردید کنیم ؟!

اما به لحاظ حوزه تحصیلات، مشابه سایر کشورهای این گزارش اوسینتی، در ایران نیز فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم انسانی اکثریت نمایندگان مجلس را تشکیل می‌دهند؛ اما با یک تفاوت جالب توجه که در ایران رشته مدیریت سهمی نزدیک به دو برابری نسبت به رشته حقوق در تعداد کرسی‌های مجلس دارد…! ضمن اینکه موارد تغییر رشته‌ای (کارشناسی مهندسی سپس علوم انسانی) در ایران به وفور یافت می‌شود!

نکات جالب

مسئله دراولویت نبودن مدرک تحصیلی موضوع بارزی بود که از بررسی این سه کشور حاصل شد. همان‌طور که در خلال این گزارش مطرح شد، بسیاری از نمایندگان مجلس در معرفی ژاپن صرفا به بیان اینکه فارغ‌التحصیل چه دانشگاهی هستند (بدون پرداخت به سطح مدرک و رشته آن) اکتفا می‌کنند.

شاهد مثال تقریبی دیگر این موضوع، نوع خطاب‌هایی است که در اخبار مربوط به نمایندگان در رسانه‌ها به چشم می‌خورد. مثلا در ایران کوئری «دکتر علی لاریجانی» حجم نتایج زیر را دارد و به نظر می‌رسد برای ما مدرک علمی رئیس مجلس اهمیت بالایی دارد. (همینطور «دکتر حسن روحانی»، و مقایسه کنید با القابی که آمریکایی‌ها برای خطاب کردن رئیس جمهورشان استفاده می‌کنند… راستی تا به حال اصلا چیزی راجع به مدرک تحصیلی ترامپ شنیده‌اید؟!)

اما در سوی مقابل مثلا با بررسی اخبار کِنِست اسرائیل، می‌توان حسی نسبت به بی‌اهمیت بودن مدرک در میان مسئولین سیاسی این رژیم به دست آورد. اگر وارد سایت کنست شده و اخبار آن را رصد کنید، احتمالا نتایج جالبی به دست می‌آید.

برای مثال در این گزارش، 10 دسامبر 2019 بررسی شده‌است. در هیچ کدام از اخبار، نمایندگان با پیشوند مدرک تحصیلی خود یاد نمی‌شوند… دکتر فلان یا مهندس بهمان وجود ندارد!

البته شاید این پرسش ایجاد شود که ممکن است مدرک دکترا یا مهندسی در اخبار این روز موجود نباشد. این مورد هم بررسی شد. فردی به‌نام Yoaz Hendel که دکترای تاریخ از دانشگاه تل‌آویو هم دارد، در این خبر یاد شده‌است اما بدون هیچ‌گونه پیشوند درباره مدرک تحصیلی، صرفا از لفظ MK به معنای عضو کنست (Member of Knesset) استفاده شده است! در عوض بلافاصله بعد از اسامی نمایندگان، حزب و گرایش سیاسی آنها داخل پرانتز ذکر می‌شود.

البته اعلام محل خدمت سربازی نمایندگان هم موضوع جالبی است که در رزومه اعضای کنست وجود دارد! (علت این موضوع شاید به خاطر وضعیت خاص جنگی این رژیم و نگاه‌های متعصبانه درباره وفاداری نظامی به آن باشد.) 

نکته‌ی جالب‌تر آن است که هنگامی که در یک خبر دیگر زمانی که درمورد یک پزشک صحبت می‌شود، از مدرک تحصیلی او سخن به میان آمده است اما برای نمایندگان مجلس اغلب هیچ اشاره‌ای به آن نمی‌شود. طوریکه به‌نظر می‌رسد برای افکار عمومی، ربط چندانی بین مدرک تحصیلی و عضویت داشتن در کنست وجود ندارد!

موضوع جالب دیگر که در این بررسی به آن برخوردیم، حضور افراد با تحصیلات دبیرستان، راهنمایی و حتی دبستان در مجالس کشورهای مورد بررسی است. برای مثال آقای MÜRSEL ALBAN، نماینده مجلس ترکیه که تحصیلات دبیرستان دارد و پس از آن اقدام به تاسیس شرکت خود کرده است. و یا نمونه دیگر آقای Sıdık Taş که مدتی فوتبالیست بوده، صرفا تحصیلات ابتدایی دارد و اکنون نماینده مجلس است!

مسئله جالب دیگری که مشاهده شد، مربوط به ژاپن است. میان اکثر نمایندگان، بیان سوابق سیاسی، تجربیات کاری، گرایش‌ها و حوزه‌های علاقه‌مندی ارجحیت بیشتری نسبت به بیان جزئیات تحصیلات دارد! به عنوان مثال آقای ANAMI Yoichi، با سابقه سه دوره نمایندگی در مجلس ژاپن:

جمع بندی

مقصود ما در این گزارش، بررسی میزان مدرک‌گرایی برای مناصب سیاسی – و به طور خاص مجلس – در سایر کشورها بود. همان‌طور که ملاحظه شد، به نظر می‌رسد سیاسیون در دنیا بیان سابقه عملکرد، گرایش‌های فکری و البته ابراز صریح نگرش‌های حزبی و سیاسی را برای معرفی خود به افکار عمومی در اولویت بالاتری می‌بینند. رسانه‌ها نیز با تمرکز بر این موارد نسبت به بازتاب اخبار و رفتار صاحبان منصب می‌پردازند.

در سوی دیگر، بخشی از تقصیر این عطش به مدرک در نگاه جامعه به مسئله تحصیل است. «دکترا» در دنیا، مختص افرادی است که مایلند مسیر آکادمیک علم را طی کنند (همان جابه جا کردن مرزهای علم خودمان!) در حالی که به علت سهل الوصول بودن مدرک، «دکتر» در جامعه به جای یک جایگاه علمی تخصصی، تبدیل به یک لقب جذاب و پرستیژساز شده است.

در زمینه تحصیلات مطلوب برای نمایندگان مجلس نیز دیدیم که بالاتفاق در هر سه کشور مورد بررسی فارغ‌التحصیلان رشته حقوق اولویت بالاتری در کسب کرسی‌های مجلس داشتند. امری که احتمالا کیفیت قانون گذاری را ارتقا بخشد، چرا که قاطبه نمایندگان با مفهوم قانون و زیر و بم آن آشنایی دارند.

البته نباید این را نادیده گرفت که مجلس به نوعی «عصاره ملت» است، و نمی‌توان الزامی برای یکسان بودن تخصص‌ها تعیین کرد و در سوی دیگر اساسا شاید لازم باشد از همه حوزه‌ها – و البته همه اقشار – افرادی برای تصمیم‌گیری در امور کشور حضور داشته باشند. اما موضوع تخصص زمانی خطرناک می‌شود که مدارک تحصیلی فرد به حوزه فعالیت و مسئولیت وی هیچ ارتباطی نداشته باشد. (البته به فرض اینکه همان مدارک بی‌ربط واقعا بار علمی و آموزشی داشته باشند!) مسئله‌ای که البته در رده‌های پایین جامعه نیز قابل مشاهده است – و احتمالا باید ریشه آن را در سیستم معیوب هدایت تحصیلی یافت – اما حضور افراد غیرمتخصص در سمت‌های حساس تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری، مثل مجلس، دردناک‌تر است. لذا در ادامه این پرونده به سراغ بررسی رشته تحصیلی و سوابق کاری نمایندگان کمیسیون‌های تخصصی مجلس ایران می‌رویم تا ببینیم حضور آنها در کمیسیون مذکور چقدر توجیه دارد!