از کارآغازیان تا کمک نوآور؛ بررسی جنجال های معادل فارسی استارتاپ
وقتی آب از سرچشمه گل آلود است...
خبر کوتاه است و جانکاه! دکتر غلامعلی حداد عادل – رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی – در جلسه 171 شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز دوشنبه 15 مهرماه 1398 اعلام کرده است که معادل فارسی واژه «استارتاپ»، «کمک نوآور» است!
البته این معادل و موج خبری بعد از آن آنقدر مشکوک و سیاسی هست که نتوان راحت آنرا پذیرفت و باور کرد. چرا که این خبر بلافاصله تبدیل به تیتر اصلی و محوریت پوشش خبری بسیاری از خبرگزاریها از جلسه 171 شورای تخصصی کذا و کذا بود! لذا بد نیست موضوع را اوسینت کنیم…
ابتدا، اجازه دهید موضوع را از قبلتر بررسی کنیم:
استارت آپ یا کارآغازیان
پیدا کردن معادل فارسی برای واژه استارتاپ از مدتها مورد بحث بوده است. تا جایی که زمانی گفته شده بود معادل مصوب این واژه، «کارآغازیان» است! موضوعی که به شوخی بیشتر شبیه است تا واقعیت اما همین واژه عجیب زمانی آنقدر جدی گرفته شد که روزنامه خراسان در تیتر یک خبر کاملا جدی درباره حمایت از استارتاپ ها به آن اشاره کرده بود؛ نه خیلی قدیم، 18 خرداد 98!
البته واژه کارآغازیان همان زمان توسط سایت فرهنگستان زبان فارسی تکذیب شد (8 شهریور 96) و اینکه روزنامه خراسان بعد از گذشت دو سال از این موضوع با خبر نشده و همچنان از از یک واژه نادرست و اصطلاحاً فیک برای معادل فارسی استارتاپ استفاده میکند عجیب به نظر میرسد!
جنجال کمک نوآور
اما اتفاقی که دوباره موضوع معادل فارسی startup را داغ کرد، انتشار اظهارنظری از غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بود. به طوریکه بسیاری از خبرگزاری های مطرح به نقل از وی نوشتند که معادل فارسی کلمه استارت اپ، «کمک نوآور» است! آنطور که بررسی تگ های متا (Meta tags) نشان داد، خبرگزاری ایرنا در نقل این خبر پیشتاز بوده است…
اما پس از اینکه یک خبرگزاری معتبر و رسمی این خبر را منتشر کرد، بسیاری از دیگر خبرگزاریهای کوچکتر و یا حتی همتراز با ایرنا این خبر را بازنشر دادند…
در کنار خبرگزاریها، کاربران توییتر و اینستاگرام نیز با هشتگهای #حدادعادل و #کمک_نوآور عمدتا واکنشهای طنز به این موضوع داشتند و این انتخاب عجیب را دستمایه شوخی و یا کنایههای سیاسی قرار دادند.
البته تقریبا یک روز بعد از انتشار این خبر، سایت رسمی فرهنگستان زبان فارسی به نشانی apll.ir به این خبر واکنش نشان داد و انتخاب واژه «کمک نوآور» را به عنوان معادل فارسی استارت آپ تکذیب و واژه معادل صحیح را «نوآفرین» اعلام کرد.
تاریخ و ساعت انتشار این تکذیبیه به 8 صبح 30 مهر برمیگردد. اما نکته جالب این است که خبرگزاری ایرنا به عنوان منبع اول انتشار رسمی این موضوع، خبر اصلی خود را اصلاح نمی کند و در عوض توضیح منتشر شده در سایت فرهنگستان را در خبری دیگر منتشر می کند…
جالبتر آنکه در metadata خبر ابتدایی ایرنا درباره واژه «کمک نوآور» به عنوان معادل فارسی استارتاپ، زمان ویرایش خبر 22 اکتبر (30 مهر) ساعت 11:45 وقت محلی ثبت شده است. یعنی 3 ساعت بعد از اطلاعیه فرهنگستان؛ و با اینوجود متن خبر را نه تنها تغییر ندادند، که هیچ اشاره ای به خبر دوم خود درباره واژه «نوآفرین» به جای استارتاپ نکردند! به نظر میرسد ایرنا چندان هم از انتشار این خبر فیک «کمک نوآور» ناراضی نیست…
اما هنوز این سوال باقی است که مقصر کیست و آیا عمدی در کار بوده یا خیر؟ لذا بررسی را ادامه دادیم تا بفهمیم خبرگزاری ایرنا سر خود معادل فارسی استارتاپ را «کمک نوآور» اعلام کرده یا موضوع واقعا حقیقت داشته و آقای حداد عادل این اشتباه را مرتکب شده است.
رد پای شورای عالی انقلاب فرهنگی
عنوان جلسه ای که این خبر از آن منتشر شده بود (جلسه 171 شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی) ما را به دنبال سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی کشاند تا ببینیم مرجع اصلی و نزدیک ترین منبع خبری به این جنجال، چه گزارشی از این جلسه داشته است.
همان طور که انتظار می رفت، خبر این جلسه در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی موجود بود. اما اولین موضوعی که در مواجهه با این مطلب به ذهن آمد، شباهت عینی آن با پست خبرگزاری تسنیم درباره این جلسه است. به نظر میرسد، یکی از دیگری کپی کرده باشد. و جالب اینجاست، تنها تفاوت دو پست، در معادل اعلام شده درباره استارت است! در پست تسنیم واژه معادل استارتاپ، «کمک نوآور» و در پست شورای عالی انقلاب فرهنگی، «نوآفرین» اعلام شده است!
فرضیه کپی کردن شورای عالی انقلاب فرهنگی از سایت تسنیم، به خاطر مرتبه مرجعیت خبری شورا نسبت به خبرگزاری، تقریبا دور از ذهن است! کما اینکه مقایسه ساعت انتشار دو پست نیز این احتمال را رد میکند. لذا به نظر میرسد خبرگزاری تسنیم مطلب را از سایت شورا کپی کرده باشد. اما نکته ای که باقیست، این است که چرا واژه اعلام شده متفاوت است؟! به نظر می رسد سایت شورا… بله!
سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، ساعت انتشار پست را 14:11 اعلام میکند. در کد های متا این صفحه تگی درباره زمان ویرایش پست وجود ندارد. لذا برای بررسی سابقه صفحه به سراغ آرشیوهای وب و کش گوگل رفتیم.
مورد اول، آرشیوهای وب، هیچ نسخه ای از صفحه گزارش سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی از این جلسه ثبت نکرده بودند. می ماند کش گوگل که از طریق کوئری زیر به داده جالب توجهی رسیدیم…!
این سرچ نشان میدهد در زمان ایندکس شدن صفحه سایت شورا در گوگل، واژه معادل اعلام شده «کمک نوآور» درج شده است. اما پست مدتی، مسئولین سایت متن خبر را تغییر دادند و …
توضیحات حداد
چند روز بعد از این ماجرا، دکتر حداد عادل در شبکه خبر حاضر و در ضمن گفتگوی خود، به جنجال معادل فارسی استارتاپ نیز پرداخت و آنرا ناشی از برداشت غلط منشی جلسه از روند مذاکرات دانست… ادعایی که اگرچه قابل اثبات نیست، اما جمع بندی انتهایی حداد از این ماجرا که انتشار یک خبر اشتباه باعث جلب توجه به خبر صحیح و در نهایت جا افتادن معادل درست «نوآفرین» شد، جالب توجه میباشد.
جمع بندی؛ تفکر نقادانه و درد همیشگی
جنجال معادل فارسی استارتاپ اگرچه به خودی خود موضوع مهمی نبود، اما تلنگر ساده ای بود از شیوه انتشار شایعه. زمانی که یک مرجع اصلی (مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی) در انتشار خبری دچار خطا میشود، این اشتباه به صورت «دومینوگونه» به سایر رسانه ها منتقل شده و در نهایت در کف جامعه مجازی (یعنی شبکه های اجتماعی) دست به دست می شود. در این بین ضعف اساسی نگاه نقادانه و سواد رسانه ای، چه در خبرگزاری ها و چه در مردم، مشهود است. چراکه به سادگی و فقط یک روز پس از انتشار این خبر، با مراجعه به منبع اصلی، میتوانستند از صحت ماجرا اطلاع کسب کنند.
اما در هر صورت، در کل این ماجرا، نمره منفی اصلی را باید به خبرگزاری ایرنا داد، که با انتشار سرسری خبر و بعد از آن، اصلاح نکردن عمدی خبر، نشان داد نگاه شدیداً کاسبمآبانه در جذب مخاطب دارد… نگاهی که هیچ تناسبی به تعریف این خبرگزاری از خود ندارد: «بنگاه خبری مادر و ارگان رسمی دولت جمهوری اسلامی» و «مورد توجه دیگر بنگاه های خبری جهان»!