کاربرد تصاویر خبری در اوسینت: بررسی نمونه‌ای حادثه نطنز

حادثه انفجار در یکی از ساختمان‌های سایت غنی سازی هسته ای نطنز ایران در روز ۱۲ تیر ۱۳۹۹، همچنان یک اتفاق مبهم در فضای خبری کشور است. به طوریکه واقعیت ماجرا و علل وقوع آن همچنان با سوال های متعددی همراه است. در این گزارش از پایگاه علوم و امنیت بین المللی آمریکا (Institute for Science and International Security) می‌بینیم که چطور تصاویر ماهواره‌ای (GEOINT) و بررسی عکس‌ها و گزارش های خبری (OSINT) باعث شده‌اند تا کمی از ابعاد ماجرای حادثه نطنز روشن تر شود.

حادثه انفجار در سایت هسته ای نطنز

پس از چند حادثه مبهم در ایران، از جمله انفجار‌ها و آتش‌سوزی‌هایی که طبق گزارش ها در یک مورد به مرگ 19 نفر منجر شده، رسانه‌ها در ساعات اولیه 2 جولای 2020 از وقوع یک آتش‌سوزی با انفجار در تاسیسات غنی سازی هسته ای نطنز خبر دادند؛ سایتی که سالن‌های بزرگ غنی‌سازی سوخت آزمایشی (Pilot Fuel Enrichment Plant (PFEP))، و ساختمان‌های پشتیبان را در خود جای داده است.

سازمان انرژی اتمی ایران (AEIO) در همان روز و در توضیح این حادثه اعلام کرد که «امروز صبح یکی از انبار های در دست ساخت، در فضای باز سایت نطنز دچار آسیب شده است» و عکسی از یک ساختمان تخریب شده منتشر کرد. در این گزارش، انطباق تصاویر زمینی منتشر شده با تصاویر ماهواره‌ای و مکان‌یابی جغرافیایی حادثه را با استفاده از (Google Earth) بررسی کرده ایم.

بررسی تصاویر ماهواره ای انفجار نطنز

در ابتدا اینطور به نظر میرسد که با توجه به تصاویر ماهواره‌ای، توصیف سایت خراب شده به عنوان یک «انبار»، کتمان فاحش حقیقت است. در واقع، آتش‌سوزی در یک کارگاه مونتاژ سانتریفیوژ رخ داده، که اولین بار در سال 2017 توسط یک موسسه {موسسه علم و امنیت بین المللی آمریکا} شناسایی شد، و بعد از اینکه حداقل شش سال طول کشید تا کامل شود، حداکثر فقط دو سال مورد استفاده قرار گرفت (شکل1 و 2 را ببینید).

انبار یا مرکز مونتاژ سانتریفیوژ؟

ساخت این کارگاه در سال 2012 آغاز شد. در ژوئن 2018، بعد از اعلام خبر ساخت آن در رسانه ها و بازدید رئیس سازمان انرژی اتمی ایران علی‌اکبر صالحی، یک گزارش خبری از این محل منتشر شد. بهار 2019 عکسی که در آن افراد زیادی در مقابل ورودی این کارگاه ایستاده‌اند در رسانه‌ها منتشر گردید، که احتمالا به مراسم افتتاحیه‌ی این تأسیسات جدید با مراسمی از این درست مربوط می‌شد. نام تأسیسات به زبان انگلیسی در بالای ورودی نوشته شده است:«مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران (ICAC)».

بر اساس عکسی که از این انبار، بعد از آتش‌سوزی و انفجار توسط سازمان انرژی اتمی ایران منتشر شده، به نظر می‌رسد که این حادثه، تخریب ساختاری قابل توجهی را به ساختمان وارد کرده باشد که در تَرَک‌های روی دیوار، درهای کَنده شده و همینطور پنل‌های سقف قابل مشاهده است. قاب ثابتی از یک فیلم دیگر که منطقه ای محصور شده با نوار زرد را نشان می‌دهد، تخریب دیوار شرقی را با جزئیات بیشتری نشان می‌دهد (تصاویر 3 و 4 را ببینید).

اما ناحیه‌ای که بیشترین آسیب را دیده است، در گوشه‌ی شمال شرقی ساختمان دیده می‌شود؛ جایی که دو دودکش تهویه بر روی سقف وجود دارد، این یعنی بخش زیر دودکش‌ها مرکز آتش‌سوزی و انفجار بوده است (تصاویر 5 و 6 را ببینید). ارزیابی ما این است که این منطقه احتمالا حاوی دو ژنراتور دیزلی کمکی جهت پشتیبانی برق، و چند مخزن سوخت در محل بوده است. و البته هر چند این بخش به عنوان «انبار» توصیف شده، اما واضح است که تنها بخش تخریب‌شده نبوده، و بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختمان مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران محسوب می‌شده است.

کاربرد سوله منفجر شده در نطنز چه بوده است؟

این کارگاه توسط شرکت فناوری سانتریفیوژ ایران (TESA) ساخته شده و به مونتاژ قطعاتی چون روتور‌های پیشرفته‌ی سانتریفیوژ، کلاهک‌ها و دیگر اجزای کلیدی مربوطه در حجم گسترده و مقیاس تولید اختصاص دارد. محصول نهایی این کارگاه نیز روتور‌های سانتریفیوژ پیشرفته و بسیار ظریف است. لازم است بدانید که مونتاژ روتور سانتریفیوژ، بخش محوری یک سانتریفیوژ گازی است. چرا که روتور بخشی است که با سرعت بسیار بالا  (رجوع کنید به جدول زیر) می‌چرخد. لذا به قطعاتی با استاندارد بالا و متعادل‌سازی بسیار دقیقی نیاز دارد. بعد از مونتاژ، دستگاه روتور به یکی از تأسیسات غنی‌سازی ایران انتقال یافته و در جدار بیرونی سانتریفیوژ جای می‌گیرد.

بر همین مبنا، مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران که برای مونتاژ سانتریفیوژ‌های پیشرفته در مقیاس گسترده طراحی و مجهز شده، نقش کلیدی در برنامه‌ی هسته‌ای ایران برای استقرار هزاران سانتریفیوژ پیشرفته در تأسیسات غنی‌سازی زیرزمینی نطنز و تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم فوردو در اعماق زمین دارد.

آزانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نیز در سال 2016، با استفاده از اختیاراتش در چارچوب پروتکل الحاقی، از این کارگاه – که آن زمان در حال ساخت و تکمیل شدن بود – بازدید کرد. بازرسان آژانس در زمان بازدید سال 2016 دریافتند که بسیاری از تجهیزات هنوز در جعبه‌اند. IAEA احتمالا بعد از آن هم از این کارگاه بازدید کرده است، از‌جمله بعد از شروع فعالیت آن. اما بعید است که این ساختمان تاکنون تجهیزات هسته‌ای را در معرض دید نیرو‌های امنیتی قرار داده باشد.

گزارش خبری هم که در ابتدای گزارش ذکر شد در سال 2019 از این مرکز گرفته شده، چیز زیادی از تجهیزاتی که معمولا در تأسیسات مونتاژ سانتریفیوژ دیده میشود نشان نمی‌دهد. در این فیلم ساختار بنا، «اتاق‌های پاک» (Clean Rooms) و اتاق‌های مخصوص فاقد پنجره و مجهز به تهویه که با دالان‌های طولانی به هم متصل‌اند دیده می‌شود. در بخشی از این فیلم، گزارشگر در حال عبور از ورودی اتاق پاک دیده می‌شود، با دیواره‌های آینه مانند دارای دریچه های هوا (شکل 7 را ببینید).

نکته اینجاست که مونتاژ روتور سانتریفیوژ به محیطی بسیار پاک نیاز دارد، و این یعنی علاوه‌بر خسارت فیزیکی که احتمالا این حادثه‌ی انفجار به دنبال داشته است، خاکستر، بقایای آوار و گرد و خاک ناشی از آتش‌سوزی و انفجار می‌تواند عقب‌گرد و شکست قابل توجهی برای این تأسیسات ایران محسوب شود، هرچند هنوز معلوم نیست که انفجار بر اثر حادثه رخ داده است یا خرابکاری…

جمع‌بندی: اهمیت تصاویر خبری در رمزگشایی از حوادث

مسئله واقعیت اتفاق رخ داده در سایت غنی‌سازی نطنز همچنان در هاله‌ای از ابهام است. گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال عمدی و دخیل بودن طرف‌های خارجی در کنار سکوت مقامات رسمی ایران، بر پیچیدگی موضوع افزوده است. بی‌بی‌سی در ادعایی تایید نشده، یک گروه ناشناسی که خودش را «اپوزیسیون زیرزمینی در دستگاه امنیتی ایران» معرفی کرده، عامل حادثه دانسته است. نیویورک تایمز نیز از احتمال «دست داشتن اسرائیلی‌ها» گفته است. اما در چنین فضایی که جز نقل و قول‌های متناقض و دارای جهت‌گیری سیاسی فضای خبری را پر کرده است، استفاده از منابع باز اوسینت (OSINT) می‌تواند راهگشا باشد و بدور از پیش‌زمینه‌های سیاسی، ما را به واقعیت‌ها نزدیک‌تر کند.

در این گزارش دیدیم که چطور یک گزارش ساده خبری از افتتاح مرکز مونتاژ سانتریفیوژ در نطنز، یا یک تصویر ظاهراً بی‌اهمیت از سردر مرکز می‌تواند برای مشخص کردن واقعیت حادثه و سنجش ادعای «انبار بودن» محل انفجار به کار بیاید. موضوعی که مجددا به ما یادآوری می‌کند هر داده‌ای، هر چند به ظاهر بی‌اهمیت، در یک زمانی می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد…

مترجم:ر.سپهر

یک ابهام؛ سقف شیروانی

مقایسه تصویر مورد استناد موسسه علوم و امنیت بین‌الملل آمریکا از سردر مرکز مونتاژ سانتریفیوژ با تصاویر ماهواره‌ای از سوله یک ابهام دارد. در تصاویر ماهواره‌ای، محل ادعایی سردر، تقریبا در محل تلاقی دو تکه شیروانی شیب‌دار سقف است و در زیر پایین‌ترین نقطه سقف قرار دارد. در حالیکه در تصویر دسته‌جمعی خبرنگاران در روبه‌روی سردر مرکز، سقف مجموعه شیروانی یک تکه است و خبری از شیروانی دوم نیست.

نظر شما چیست؟

با مقایسه کدام المان میان دو تصویر (تصویر خبرنگاران و تصویر ماهواره)، می‌توان صحت محل ادعایی سردر را اثبات کرد؟

اگر دو تصویر با هم منطبق نیستند، با توجه به اجزای موجود در تصویر خبرنگاران، کدام ساختمان دیگر در تاسیسات نطنز می‌تواند مربوط به مرکز مونتاژ سانتریفیوژ باشد؟

جمع‌بندی خود را برای برای آی‌دی @osint_admin در پیام‌رسان تلگرام ارسال نمایید.

پی‌نوشت ۱: ویدیوی گزارش خبری صداوسیمای اصفهان از مرکز مونتاژ سانتریفیوژ نطنز در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۷ که مورد استناد ISIS‌ در این گزارش بوده است:

پی‌نوشت 2: منابع اوسینتی دیگری نیز در اینترنت درباره مرکز مونتاژ سانتریفیوژ نطنز و حتی تصاویری از داخل آن یافت می‌شود. از جمله:

• مصاحبه صداوسیما با علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی، در تاریخ 16 خرداد 1397 در نطنز و وعده تکمیل مرکز مونتاژ سانتریفیوژ تا یک ماه آینده پس از دستور رهبری در واکنش به عدم پایبندی آمریکا و اروپا به برجام.

• مصاحبه روزنامه خراسان با مدیر مرکز مونتاژ سانتریفیوژ ایران (ICAC) در 30 اردیبهشت 98 و انتشار تصاویری از داخل آن. (بازتاب در مشرق) + (بازتاب در ایرنا) + (بازتاب در تسنیم)

• گزارش ایسنا از بازدید خبرنگاران از نطنز و مرکز مونتاژ سانتریفیوژ در 1 خرداد 1398. + (بازتاب در ایران اینترنشنال)

پی‌نوشت 3: تصویر ماهواره ای اختصاصی شرکت ماکسار از محل انفجار در تاسیسات هسته ای نطنز گرفته شده است. (برای دانلود نسخه با کیفیت اینجا کلیک کنید)