مقالات ترجمه شده

بررسی GEOINT آلودگی نفتی در سواحل سوریه

کاربرد GEOINT در بررسی محیط زیستی

در مقاله قبلی دانستیم ژئوئینت (GEOINT) چیست و چطور از طریق تحلیل تصاویر ماهواره ای می توان به اطلاعات نظامی – ولو محرمانه و منتشر نشده – دست پیدا کرد. اما در این مقاله با روش‌های GEOINT، آلودگی نفتی ایجاد شده در سواحل سوریه را مرور می کنیم تا از این طریق با یک جنبه غیرنظامی و محیط زیستی از کاربرد های GEOINT آشنا شوید.

این مطلب ترجمه مقاله پایگاه اینترنتی بلینگ‌کت در تاریخ 31 جولای 2019 تحت عنوان «Iranian Oil Spills on Syria’s Shores: A Brief OSINT Overview of an Environmental Incident» می‌باشد. انتشار آن به معنای تایید محتوای آن نمی‌باشد.

مقدمه

اواخر ژوئن امسال، اتفاق عجیبی در سواحل سوریه افتاد. اخبار محلی از وقوع یک خرابکاری در خطوط لوله­ی نفتی زیر دریا در پایانه­ی نفتی بانیاس[1] خبر دادند.(اینجا) اطلاعات کافی از آنچه واقعاً رخ داد بود و پیامدهای آن در دسترس نبود، بااین­وجود استفاده­ی احتمالی از مین­های لیمپت[2] مغناطیسی و غواصان، از وقوع یک عملیات خرابکاری از سوی دولت یا با حمایت آن خبر می­داد.

فیلم خطوط انتقال منفجرشده در رسانه­های اجتماعی منتشر شد، درعین­حال یکی از برنامه­های تلویزیون سوریه نشان داد که نفت خام چطور در حال آلوده کردن سواحل و محیط زیست محلی است. در این میان، بحران نفتکش­ها در خلیج فارس بالا گرفته بود و ادعا می­شد حملاتی به چند تانکر نفتی با مین­های لیمپت صورت گرفته است. در ادامه نفتکش ایرانی گریس 1 از سوی انگلستان در جبل­الطارق توقیف شد، درحالی­که با 2.1 میلیون بشکه نفت خام سبک عازم پالایشگاه بانیاس بود.

این رویداد عواقبی هم برای سوریه داشت، چراکه پالایشگاه نفت بانیاس سوریه ظاهراً شریانی حیاتی برای اقتصاد این کشور است. در این مقاله، با استفاده از اطلاعات منبع باز و تصاویر ماهواره­ای دریافتی از ماهواره­های Planet Labs و Sentinel 2 تجزیه و تحلیل سریعی انجام می­دهیم تا آلودگی دریایی ناشی از آلودگی نفتی و بازدیدهای بعدی نفتکش را نشان داده، و پیامدهای زیست­محیطی احتمالی وسیع­تری را بررسی کنیم که ممکن است درنتیجه­ی خطوط نفتیِ ظاهراً تخریب­شده آشکار شوند.

پالایشگاه بانیاس (Baniyas)
پالایشگاه بانیاس (Baniyas)

مروری بر اقتصاد نفتی سوریه

نفت و گاز سوریه همواره منبع اصلی درآمد و واردات آن برای مصارف داخلی بوده است. طبق آمار اداره­ی اطلاعات انرژی آمریکا، پیش از شروع جنگ داخلی فعلی سوریه، تولید نفت خام این کشور در سال 2011، به 400،000 بشکه در روز می­رسید، و درعین­حال نفتا، نفت سفید جت، دیزل، و نفت سوخت (گازوئیل) هم در سوریه تولید می­شد. تولید نفت در میادین دیرالزور، حسکة رخ می­داد، و بیشترین مقدار گاز هم از میادین حما استخراج می­شد. سپس شبکه­ای از خطوط انتقال و ایستگاه­های پمپاژ درسرتاسر کشور برقرار بود تا آن را به پالایشگاه­های حُمص و بانیاس انتقال دهد.

در اوایل جنگ، این خطوط لوله اغلب هدف گروه­های مسلح قرار می­گرفت تا بر تولید نفت رژیم تأثیر بگذارد، مثلاً فوریه­ی 2012 در حمص، خط لوله­ی نفت در نزدیکی پالایشگاه هدف قرار گرفته و منجر به آتش­سوزی و ابر عظیمی از دود در غرب این شهر شد. این حمله­ها در زمان جنگ ادامه یافته و حکومت سوریه، گروه­های مسلّح، ائتلاف آمریکایی، و نیروی هوایی روسیه زیرساخت­های نفتی را بمباران کردند.

انفجار خط لوله حمص
فوریه 2012، ابرهای سیاه غلیظ ناشی از سوختن نفت پس از مورد اصابت قرار گرفتن خط لوله­ی نفت در حمص دیده می­شوند. (منبع: Maxar)

جنگ تأثیر قابل­توجهی بر تولید نفت گذاشت و سال 2015 آن را به 10،000 بشکه در روز[3] (BPD) کاهش داد، درحال­حاضر برآورده می­شود که این مقدار در مناطق تحت کنترل دولت بشار اسد، 18،000 بشکه در روز باشد. شواهد موثقی وجود دارد که {دولت} سوریه هنوز نفت و گاز را از مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوری[4] (SDF) که درحال­حاضر اغلب میادین نفتی بزرگ در شرق رود فرات را تحت کنترل دارند، وارد می­کند. بااین­وجود، وابستگی رژیم به واردات افزایش یافته، و ایران نقشی حیاتی در تأمین نفت خام و فرآورده­های تصفیه­شده­ی این کشور ایفا می­کند.

نمودار تولید نفت سوریه
نمودار تولید نفت سوریه در سالهای 2007 تا 2018. (منبع: CEIC)

طبق گزارش Chatham House از صنعت نفت سوریه، پالایشگاه بانیاس نقشی محوری در مبادله با ایران ایفا می­کند. این پالایشگاه دارای ظرفیت اعلام­شده­ی 6 میلیون تن پالایش در سال است. سال 2015 واردات نفت از ایران به اوج خود یعنی 125،000 بشکه در روز رسید، که نه­تنها برای سوخترسانی به مردم سوریه، بلکه برای خود جنگ هم لازم بود. کمبود روزافزون دسترسی به سوخت، هم در مناطق تحت سلطه­ی دولت، و هم مناطق خارج از کنترل آن، هزینه­زا بود. ازآنجاکه در سوریه معمولاً در منازل از چراغ­های نفت سفید برای گرمایش و از گاز برای پخت­وپز استفاده میشود، کاهش جریان سوخت بر خانواده­ها تأثیرگذار بوده است. عدم دسترسی به نفت و گاز، باعث افزایش جمع­آوری هیزم و درنتیجه جنگل­زدایی شدید در لاذقیه، ادلب و دمشق شد. درعین­حال، پالایش دستی جایگزین پالایش حرفه­ای شده و در شرق و بخش­های غربی سوریه رواج یافته است. قطع درختان جنگل و تولید دستی نفت تاکنون پوشش گیاهی پرپشت سوریه را به ورطه­ی نابودی کشانده، و به آلودگی محلی و تخریب زیست­بوم­ها منجر شده است.

هدف قرار گرفتن پالایشگاه بانیاس

طبق گزارش­ها، روز 22 ژوئن 2019، انفجارهایی در خطوط لوله­ی زیر دریا در ایستگاه­های SBM (نوعی بویه دریایی) بانیاس [5] رخ داده است که تقریباً در فاصله­ی یک کیلومتری ساحل قرار دارند. این اتفاق منجر به یک ماه آلودگی نفتی شد که تا خط ساحلی شمال بانیاس به سمت لاذقیه پیش رفت. در نزدیکی بندر، چند SBM برای نفت خام و فرآورده­های تصفیه­شده همراه با خطوط لوله­ای وجود دارد که به پالایشگاه بانیاس ختم میشوند. تصاویر منتشرشده از سوی خبرگزاری SANA (سانا) خطوط لوله­ی منفجرشده و ماهی­های مرده در اطراف آنها را نشان می­دهند.

انفجار خط لوله پالایشگاه بانیاس
تصاویر انفجار خط لوله پالایشگاه بانیاس (منبع:خبرگزاری سانا)

بررسی تصاویر ماهواره ای

تصاویر ماهواره­ای دریافتی از ESA Sentinel 2 (آژانس فضایی اروپا[6])، که توسط Sentinel پردازش شده­اند، نمای کاملی به طول 22 کیلومتر از آلودگی نفتی به دست می­دهند، درحالی­که براساس تشخیص TankerTrackers.com، نفتکش نفت خام ایران یعنی استارک 1، در نزدیکی ساحل منتظر است.

تصاویر با کیفیت بالا از روز 25 ژوئن، نفت خام را روی سطح آب در امتداد خط ساحلی بانیاس نشان می­دهند، درحالی­که استارک 1 در همان نزدیکی منتظر بوده و احتمالا  غواصان مشغول تعمیر {خط لوله} هستند.

توییت درباره آلودگی نفتی در ساحل سوریه
ترجمه توییت: داشتن تصاویر باکیفیت از روز 25 ژوئن 2019 که آلودگی نفتی ناشی از آسیب به خطوط لوله­‌ی زیر دریایی در ساحل پالایشگاه بانیاس در سوریه را نشان می‌­دهند، به درد می‌­خورد.
توییت درباره آلودگی نفتی در ساحل سوریه
ترجمه توییت: آلودگی نفتی در امتداد ساحل سوریه ناشی از خطوط لوله‌ای که در اسکله‌ی نفتکش شمال بانیاس صدمه دیده بودند.
توییت درباره آلودگی نفتی در ساحل سوریه
ترجمه توییت: استارک 1، نفت­کش ایرانیِ حاوی نفت خام، در نزدیکی ساحل بانیاس منتظر است. درحالی­که چند غواص سعی داشتند خط لوله‌­ی آسیب ­دیده در اسکله در روز 25 ژوئن 2019 را تعمیر کنند.

فیلم مصاحبه مقامات سوری که از شبکه­های تلویزیون محلّی پخش شد، وجود آلودگی در ساحل را تأیید کرده، و اطلاعاتی درمورد پس­زمینه­ی مناطق آلوده ارائه می­کرد. آلودگی نفتی ظاهراً در بالای ساحل به سمت شمال در لاذقیه و سواحل طرطوس، جنوب بانیاس تمام می­شود، یعنی تا شعاع حدود 100 کیلومتری.

محدوده آلودگی نفتی پالایشگاه بانیاس
محدوده آلودگی نفتی پالایشگاه بانیاس

اما ماجرا به همین جا ختم نشد، چرا که در طول هفته­های بعد کشتی­های نفتکش ایرانی بیشتری به SBM رسیدند، ازجمله نفتکش سیلویا 1 به ظرفیت 1 میلیون بشکه نفت خام، و در اواخر ماه جولای، نفتکش نفت خام SABITI هم به SBM رسید.

آلودگی نفتی در ساحل بانیاس سوریه
کشتی‌ها و آلودگی‌های احتمالی در ساحل بانیاس. (تصاویر از Planet Labs)

بااین­وجود، برخلاف سیلویا 1، SABITI هنوز محموله­ی را خالی نکرده است، چراکه یکی از خطوط لوله­ی زیردریایی هنوز کاملاً تعمیر نشده است. در تصاویر متعلق به 27 جولای، آلودگی نفتی به طول پنجاه کیلومتر در نزدیکی کشتی­ها دیده می­شود.

آلودگی نفتی در ساحل سوریه

تصاویر Planet Labs از ماه­های ژوئن و جولای هر دو نفتکش نفت خام (عرشه­های سبز) و هم­چنین نفتکش­های حامل فرآورده­ی تصفیه­شده (عرشه­های قرمز) در بنادر بانیاس را نشان می­دهند.

آلودگی نفتی در ساحل سوریه

براساس گزارش­های TankerTrackers.com آلودگی­های مشاهده­شده احتمالاً پسمانده­ی نفت هستند که اغلب در خط لوله یافت شده و با­عنوان «Pipefill» هم شناخته می­شود. این امکان وجود دارد، هرچند گزینه­ی دیگر می­تواند آلودگی­های کوچکی باشد که هنگام تخلیه­ی محموله رخ داده و درنهایت به آب می­ریزند، کما اینکه در تصاویر ماهواره­ای لکه­ها را در نزدیکی کشتی­ها می­بینیم.

روز سی­ام جولای، TankerTrackers.com (با استفاده از تصاویر Planet Labs) به این نتیجه رسید که SABITI تصمیم گرفته بخشی از محموله­ی نفتی خود را از طریق خط لوله تخلیه کند، اما با سرعتی بسیار کمتر از حدّ معمول، به احتمال زیاد به خاطر وضعیت ناپایدار خط لوله که شاید نتواند جریان پرفشار را تحمّل کند.

نفت خام را باید به سرعت از ساحل پاک کرد، چراکه فرآورده­های فرّارِ ناشی از آن به­سرعت تبخیر شده و درنتیجه لایه­های ضخیمی از قیر در سواحل سوریه بر جای خواهند گذاشت که بر حیات آبزیان و خاک­های ساحلی تأثیر می­گذارند، ازجمله زندگی حیواناتی مثل پرندگان از آلودگی­های نفتی آسیب خواهد دید.

درمجموع، تحلیل منابع آزاد اطلاعات نشان می­دهد که حمله به خطوط لوله­ی نفتی در SBMهای بانیاس هم­چنان محیط زیست دریایی در ساحل سوریه را آلوده می­کند. تعمیرات اعلام شده پس از حادثه­ی 22 ژوئن، ظاهراً چندان مؤثر نبوده­اند، چراکه کماکان آلودگی­هایی در تصاویر ماهواره­ای Planet Labs و Sentinel 2 ESA دیده می­شود.

تصاویر ماهواره ای آلودگی نفتی در ساحل سوریه

جمع‌بندی:

در حال حاضر حجم این آلودگی معلوم نیست، اما گزارش­ها – اگر درست باشند – حاکی از این است که آب، نفت خام یا دیگر فرآورده­های نفتی را تا فاصله­ی 100 کیلومتری ساحل برده است.
پس از 22 ژوئن، در چند مرتبه تحویل نفت ایران در اسکله‌های SBM بانیاس، آلودگی­های تازه­ای در تصاویر ماهواره­ای مشاهده شده­اند که از احتمال تعمیر ناموفق خطوط لوله خبر می­دهند. (به نظر می‌رسد مقصر اصلی این آلودگی را باید مهاجمان و معارضانی داستن که خط لوله را هدف قرار دادند و منفجر کردند.)
این اتفاق بر اهمیت پیامدهای احتمالیِ هدف گرفتن زیرساخت
­های نفتی و آلودگی دریایی ناشی از آن تأکید می­کند. پیامد ثانویه­ی این اتفاق، عدم دسترسی مردم سوریه به سوخت برای گرمایش و پخت­وپز است که منجر به استفاده از منابع سوخت جایگزین، و درنتیجه جنگل­زدایی و افزایش پالایش موقتی نفت در سوریه شده است. با توجه به تنش­های فعلی در دیرالزور میان ارتش سوریه، نیروهای دموکراتیک سوری، گروه­های محلّی و دیگر گروه­های مسلّح بر سر تولید نفت، تهدید روزافزون ترکیه برای میادین نفتی در شمال شرقی سوریه، و سیاست­های منطقه­ای نفت پیرامون واردات نفت از ایران، سوریه احتمالاً بیشتر از این با رویدادهای این­چنینی و آلودگی ناشی از نزاع بر سر منابع نفتی مواجه خواهد شد.

مترجم: ر.سپهر

پی‌نوشت‌ها:

[1] Baniyas

[2]  نوعی صدف که این نوع مین­های مغناطیسی شبیه آنها هستند.

[3] barrels per day

[4] the Syrian Democratic Forces

[5] Single Buoy Mooring

[6] European Space Agency

اوسینت دات‌آی‌آر

OSINT.ir یک رسانه تخصصی در حوزه «اوسینت و کارآگاهی در وب» است که فعالیت خود را از سال ۱۳۹۷ با سه محور «ایجاد آشنایی عمومی با اوسینت»، «کمک به ارتقای سطح سواد دیجیتال در جامعه» و «افزایش تفکر انتقادی در مواجهه با تهدیدات سایبری و اخبار جعلی» آغاز کرده است. بدین منظور، تهیه گزارش‌های تحلیلی با هدف ارائه نگرشی مستقل و متفاوت از سایر رسانه‌ها نسبت به مسائل گوناگون، و همچنین آموزش ابزار و تکنیک‌های OSINT در دستور کار این پایگاه است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا